تەلەفوندى 1200 جىل بۇرىن ويلاپ تاپقان قاۋىم

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - «العاشقى تەلەفوندى ويلاپ تاپقان كىم؟» دەگەن ساۋال قويىلسا، كوبى ⅩⅨ عاسىردا ءومىر سۇرگەن الەكساندر گرەحەم بەلل قۇراستىرعان دەپ جاۋاپ بەرەدى.

ارينە، تەلەفوندى پاتەنتتەگەن بەلل ەكەنى راس، الايدا سويلەسۋ قۇرىلعىسىنىڭ ءوزىن ادامزات بالاسى الدەقايدا ەرتە ويلاپ تاپقان. ا ق ش- تىڭ مەريلەند شتاتىندا بايىرعى ۇندىستەردىڭ مادەني جادىگەرلەرى قويىلعان ۇلتتىق سميتسون مۇراجايى بار. ادامزاتتىڭ العاش ويلاپ تاپقان تەلەفونى دا وسىندا تۇر. 1200-1400 جىل بۇرىن قۇراستىرىلعان ەكەن. ونى جاساعان - پەرۋان قاۋىمى. وڭتۇستىك امەريكادا، اند تاۋىنىڭ ەتەگىندە گۇلدەنگەن بۇل وركەنيەت - ينك، مايا، اتستەك سىندى الىپ پاتشالىقتار سىندى وتە دامىعان مادەنيەت قالىپتاستىرعان قاۋىم. ءبىراق XV عاسىردا ينك دەرجاۆاسى باسىپ الىپ، جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتتى.


قازىرگى پەرۋ مەملەكەتىنىڭ سولتۇستىك جاعىندا قانات جايعان بۇل قاۋىمنىڭ قونىستانعان اۋماعى ءشول، كليماتى قاتاڭ ءارى سونداي جات. الايدا تابيعاتىنىڭ قاتالدىعىنا قاراماستان، پەرۋان حالقى گيدراۆليكالىق سۋارمالى جەرلەر وڭدەپ، ءشول دالانى اۋىل شارۋاشىلىق مەكەنىنە اينالدىرعان. مۇنداي قابىلەتتى حالىقتىڭ زاماناۋي قۇرال جاساماۋى، وندىرمەۋى مۇمكىن ەمەس. ولار ويلاپ تاپقان تەلەفون جۇيەسى قازىرگى سمارتفون جەلىسىنىڭ جۇمىسىنا وتە ۇقساس.

قۇرىلعىنىڭ قۇرىلىمى قاراپايىم. ەكى قاۋىندى ەكىگە جارىپ دىبىس قابىلداعىش رەتىندە ەكى جاققا قويىپ، اراسىن 22 مەترلىك جىبەكتەن ورىلگەن جىپپەن جالعاعان. ال قاۋىننىڭ جارىلعان تۇسىن تەرىدەن توقىلعان جۇقا مەمبرانامەن قاپتاعان. بۇل دىبىس ۇدەتكىش قىزمەتىن اتقارادى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي قۇرىلعىنى باي- باعلاندار مەن پاتشالار، ءدىنباسىلار قولدانسا كەرەك. سوعان قاراعاندا قۇپيا نارسەلەردى ءبىر- بىرىنە وسى «تەلەفون» ارقىلى جەتكىزگەن كورىنەدى. ازىرشە، كونە تەلەفوننىڭ تەك ءبىر عانا داناسى تابىلدى.


قالاي دەسەك تە، جازۋى مەن سىزباسى جوق، قالا مەن قۇرىلىستى جوبالاۋدى بىلمەگەن بۇل قاۋىمنىڭ مۇنداي قۇرىلعىنى جاساپ شىعارۋى، شىنىمەن، كونە مادەنيەت ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك. پەرۋان قاۋىمىنىڭ تاعى ءبىر جەتىستىگى - قالا تۇرعىزۋى. پاتشالىقتىڭ گۇلدەنگەن ۋاقىتىندا چان- چان قالاسى سوعىلعان. ەلدىڭ استاناسى بولعان بۇل قالانىڭ ەرەكشەلىگى دە سول - كۇيدىرىلمەگەن كىرپىشتەردەن سالىنۋى. قالانىڭ ىشىندە 10 مىڭ عيمارات بولعان. كەي عيماراتتىڭ سىرتىندا بيىكتىگى 10 مەتر بولاتىن دۋالدار تۇرعىزىلعان. سول داۋىردە قالا حالقى 60 مىڭ ادام بولعان. پاتشالىقتىڭ ساياسي قۇرىلىمى - مونارحيا، ياعني ءبىر عانا بيلەۋشى. قولونەرشىلەر مەن سۋرەتشىلەردىڭ ەڭبەگى جوعارى باعالانعان. ابىزدار كۇنگە تابىنعان.


جوعارىدا ايتقانىمىزداي، پەرۋان قاۋىمى مەكەندەگەن جەر - شولەيت ايماق. ءشول دالانى تىرشىلىك مەكەنىنە اينالدىرۋ ءۇشىن سۋ كەرەكتىگى تۇسىنىكتى. ال قالاعا سۋ تارتۋ ءۇشىن وزەننىڭ سولتۇستىگىنەن 80 شاقىرىمدىق ارنا قازىپ، اۋىز سۋ اكەلگەن. ارنا 100 جىلى قازىلعان ەكەن. پەرۋان پاتشالىعى 1470 -جىلى قۇلادى. سول زاماننىڭ الىپ دەرجاۆاسى بولعان ينكتەر يمپەرياسى ينجەنەريا سالاسىندا ءبىرشاما جەتىستىككە جەتكەن بۇل قاۋىمدى جەردەن جوق قىلىپ جىبەردى. امان قالعان شەبەرلەر ينكتەردىڭ كۋسكو قالاسىنا قونىس اۋدارىپ، مادەنيەتىن سوندا جانداندىردى. چان- چان قالاسىنىڭ قيراندىسىن تاپقان باسقىنشى يسپاندار مول ولجاعا، بايلىق پەن التىنعا كەنەلگەن ەكەن. قازىرگى باعامەن ەسەپتەگەن 2 ميلليون دوللاردىڭ قازىناسىن تاپقان كورىنەدى.

Massaget.kz


سوڭعى جاڭالىقتار