ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-11-12. مۇحتار شاحانوۆ جايلى ەسسەدەن ءۇزىندى
- سول تويدا تولەگەن (ايبەرگەنوۆ) ءبىر قىزبەن قايتا-قايتا بيگە تۇسە بەردى. بايقايمىن، ەكەۋى تىم جاراسىپ بارا جاتىر. مەن قيقايدىم دا قالدىم. تولەگەن ءبيدىڭ اراسىندا مەنىڭ كوڭىلىمدى اۋلاپ كەتەدى. ول كەزدە دوستىقتى، ماحابباتقا ادالدىقتى تۋ قىلىپ كوتەرىپ جۇرگەن كەزىم عوي.
سوندىقتان ونىڭ انا قىزعا تىم ۇيىرسەكتەپ كەتكەنىن قالاماي تۇرمىن. تولەگەن بولسا: «ءتۇسىنشى، بۇل سەن ويلاعانداي ەمەس، مۇلدە باسقاشا جاعداي» دەپ قويادى. «تۇسىنبەيمىن. تۇسىنگىم دە كەلمەيدى» دەيمىن مەن. تولەگەننىڭ سول كەزدەگى كەيپى كوز الدىما كەلسە، ءالى كۇنگە دەيىن كۇلكىم كەلەدى. ءبىر جاعى سول جولى ونىڭ الدىنا كولدەنەڭ جاتىپ العانىم ءۇشىن وزىمە دە جىنىم ۇستايدى، - دەگەن مۇحاڭ تولەگەن ايبەرگەنوۆپەن بىرگە وتكىزگەن قيماس شاقتارىن ەسكە الىپ، ءبىراز قۇپيا سىرلاردىڭ بەتىن اشتى.
سوسىن: «جالپى تولەگەننىڭ جوقتىعىن وسى ۋاقىتقا دەيىن سەزىنۋمەن كەلەمىن. تولەگەندەي ماعان جاقىن، تولەگەندەي مەنى تۇسىنەتىن، تولەگەندەي ماعان جاناشىرلىق تانىتقان ادام مەنىڭ ءومىر جولىمدا وسى ۋاقىتقا دەيىن بولعان ەمەس. كەيدە ومىردەن قاعاجۋ كورگەندە، ايتىس- تارتىستاردان قاجىعان كەزدەرىمدە، ەشكىمنەن قولداۋ تاپپاي جالعىز قالعان ساتىمدە تولەگەندى اڭسايمىن. ەگەر ول ءتىرى بولعاندا بارلىق كەزدە دە ماعان سۇيەۋ بولىپ، ءبىر جاعىمنان تابىلار ەدى. ەگەر تولەگەن ءتىرى بولعاندا بار عوي... قايتەيىن، قۇداي مەنىڭ تايقى ماڭدايىما ونى دا كوپ كوردى» دەپ كوزى جاساۋراعان مۇحاڭ تەبىرەنىسىنە تولقىعان ءبىز دە ءۇنسىز قالدىق. ۇنسىزدىكتى بۇزعىم كەلىپ، ءبىر جاعى مۇحاڭ كوڭىلىن اۋلاماق نيەتتە: «مەنىڭ ءبىر اقىن دوسىم ستۋدەنت كەزىمىزدە ءسىزدىڭ سول تولەگەن دوسىڭىزدىڭ سالتانات دەگەن قىزىنا عاشىق بولىپ ەدى» دەدىم. ءالى دە ءوز ويىنان ارىلا قويماعان مۇحاڭ: «سەن دە ماعان كۇيەۋ بالا بولىپ قالا جازداعان ەكەنسىڭ عوي» دەدى. «مەن ەمەس، دوسىم» دەدىم مەن. «ونىڭ ۇستىنە ول دا سالتاناتتى سىرتتاي ءبىر-اق رەت كورىپ عاشىق بولعان. سودان كۇندىز-ءتۇنى ۇيقىدان قالىپ، «قىزىل بورىكتى قىز» دەگەن ولەڭ جازدى. ءبىراق سالتاناتتى ىزدەپ بارۋعا ايبەرگەنوۆتىڭ قىزى بولعاندىقتان ەكەۋمىزدىڭ دە تاۋەكەلىمىز جەتپەدى» دەدىم.
كەيىن بۇل اڭگىمەنى سالتاناتتىڭ وزىنە دە ايتتىم. دوسىما: «سەنىڭ «قىزىل بورىكتى قىز» اتتى ولەڭىڭنىڭ تاريحىن سالتاناتقا جەتكىزدىم» دەپ ەدىم، ونىڭ ءتىلى بايلاندى دا قالدى. ءسىرا، شەرحان مۇرتازا اعامىز ايتپاقشى، جۇرەككە ءاجىم تۇسپەيتىنى راس-اۋ...
ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-12
مۇحاڭ ءشاي ۇستىندە بىزدەن: «ءشامشى اندەرىنىڭ نەگە ومىرشەڭ ەكەندىگىن بىلەسىڭدەر مە؟ « دەپ سۇرادى. ءارقيلى پىكىرلەر ايتىلدى. «ويلارىڭ دۇرىس، ايتسە دە ەڭ باستىسى، ءشامشى ءوز اندەرىنىڭ ءسوزىن نەگىزىنەن مىقتى اقىندارعا جازدىردى. ول ءان ماتىنىنە وتە جوعارى جاۋاپكەرشىلىكپەن قارادى» دەدى دە: «ءشامشىنىڭ ءبىراز انىنە مەن دە ءسوز جازدىم. كەي اندەرىنە ءسوزدى وزگە اقىندارعا جازدىرۋعا كەڭەس بەردىم.
ماسەلەن، «سىگان سەرەداناسىنا» ءسوز جازۋدى اۋەلى ماعان ۇسىنىپ ەدى. «ومىرىمدە سىگان قىزىنىڭ قولىنان ۇستاپ كورگەن جوقپىن. سوندىقتان جازا المايمىن» دەپ باس تارتتىم. سونداي-اق «سىر سۇلۋى» ءانىنىڭ ءماتىنىن دە ءوزىم جازباي، شاكەڭە: «ونى زەينوللا شۇكىروۆكە تاپسىرايىق. ءوزى تاعدىرى قيىن اقىن. ونىڭ ۇستىنە سىر ءوڭىرىنىڭ تۋماسى» دەدىم. شاكەڭ كەلىستى. زەينوللا اعامىز قۋانا جازىپ بەردى. ۇستىنەن قاراپ، شامالى وزگەرىس ەنگىزدىم. مەن كەلىسىمىمدى بەرمەگەن تاعى ءبىر ءان ءماتىنىن سابىرحان اسانوۆ جازدى. قادىر مەن تولەگەن دە شاكەڭمەن بىرلەسىپ جۇمىس جاسادى. جالپى ءشامشىنىڭ اقىندارمەن شىعارماشىلىق بايلانىس ورناتۋدا جولى بولدى. بولماسا ءابىلاحات ەسپايەۆ تا شامشىمەن دەڭگەيلەس كومپوزيتور. ءبىراق ابەكەڭ ءوز اندەرىنىڭ ءماتىنىن جازاتىن اقىندارعا جەتە ءمان بەرگەن جوق. كەي اندەرىنىڭ ومىرشەڭ بولماۋى سوندىقتان.
بىردە ول كىسى ەكەۋمىز اۆتوبۋسقا قاتار ءمىنىپ قالدىق. ءوزى ازىلگە جاقىن ەدى. اۆتوبۋستىڭ الدىڭعى جاعىنداعى كوپشىلىككە قاراپ تۇرعان ەكى ادامدىق ورىندىق بوس ەكەن. سونى يەگىمەن كورسەتىپ: «ءجۇر انا پرەزيديۋمعا بارىپ وتىرايىق» دەدى. سوسىن: «ەكەۋمىز بىرلەسىپ جۇمىس جاساماعان ەكەنبىز. سوندىقتان جاڭا ۇيلەنگەن جاستارعا ارناپ ءبىر ءان جازايىق» دەپ ۇسىنىس جاسادى. مەن كەلىسىمىمدى بەردىم. الايدا ارتىنشا ءانىن دە، ءسوزىن دە ءوزىم جازعان «جۇبايلار جىرى» دەگەن ءاندى ومىرگە الىپ كەلدىم. ءبىراق سول ءاننىڭ جازىلۋىنا سەبەپكەر بولعان ءا. ەسپايەۆ اعامىز ەدى» دەگەن مۇحاڭا: «وسى ءسىز نۇرعيسا تىلەنديەۆپەن بىرلەسىپ ءان جازىپ پا ەدىڭىز؟» دەپ سۇرادىم. «ءيا، جازدىق قوي» دەدى مۇحاڭ. قاپەلىمدە ەسىمە تۇسپەگەن سوڭ: «قانداي ءان جازىپ ەدىڭىزدەر؟» دەدىم. «پاپاما» دەدى مۇحاڭ. «ول قانداي ءان ەدى؟!» دەپ ءبىراز ويلانىپ قالدىم. سوسىن ەسىمە ءتۇستى. كۇلدىم.
- ايتپاقشى ول ءاندى كىمگە ارناپ ەدىڭىزدەر؟
- ىبىراي جاقايەۆقا، - دەدى مۇحاڭ. مەن: «كەيىنگى كەزدە: «اق بانتيكتى» ماعان ارناپ جازىپ ەدى دەگەندەر دە كەزدەسىپ ءجۇر» دەدىم.
- ول ءان ءشامشى ەكەۋمىزدىڭ ءبىر تانىس جىگىتتىڭ ۇيلەنۋ تويىنا جاساعان تارتۋىمىز بولاتىن. الگى جىگىت مەكتەپتى جاڭا عانا بىتىرگەن قىزدى الىپ كەلگەن ەكەن. سوعان وراي جازعانبىز.
- دەگەنمەن شاكەڭنىڭ ءبىراز اندەرى جەكە ادامدارعا ارنالعان عوي...
- ءيا، ول راس. ماسەلەن «جاقسىگۇلى»...
- ونى بىلەمىن. سىزگە شاكەڭ «ءان ارناعان» تاعى ءبىر ايەل كەلگەن سياقتى ەدى...
- ءيا، كەلگەن. شاكەڭ ەكەۋىنىڭ بىرگە تۇسكەن سۋرەتىن، جازىسقان حاتتارىن كورسەتتى. مەن ەندى ءشامشىنىڭ قولىن تانيمىن عوي. ءوزى دە پاراساتتى ايەل ەكەن. بالاسىن الىپ كەلىپ تانىستىرامىن دەپ ەدى. ءبىراق كەيىن بىرەۋلەر ماعان ول ايەلدىڭ قايتىس بولعانىن جەتكىزدى، - دەگەن مۇحاڭ شاكەڭە قاتىستى بۇدان دا باسقا ءبىراز ءجايتتاردىڭ بەتىن اشتى.
ول اڭگىمەنىڭ دەنى مۇحتار اعامىزدىڭ شاكەڭ تۋرالى جازعان كىتابىنا ەنگەندىكتەن ءشاي ۇستىندەگى بۇگىنگى اڭگىمەنى وسىمەن تۇيىندەگەندى ءجون كوردىك. الايدا سول كىتاپ توڭىرەگىندە الەۋمەتتىك جەلى بەتىندە مۇحاڭدى كۇستانالاعان ءبىرسىپىرا پىكىرلەر جاريالاندى. بىلگەن ءجون. ءشامشى قالداياقوۆ ەسىمىن ارداق تۇتاتىنداي بولىپ جۇرگەندەردىڭ قاي- قايسىسى دا شاكەڭمەن م. شاحانوۆتاي قويان-قولتىق ارالاسقان ادامدار ەمەس. ولاردىڭ ەشقايسىسى «كىتاپتىڭ مىنا جەرى جاڭساق جازىلعان» دەپ ايتا المايدى. سوندىقتان دا مۇحاڭنىڭ جەكە باسىنا ءتيىسىپ، تىلدەرى جەتكەنشە بالاعاتتايدى. ءبىز ول «ءشامشىتانۋشىلاردىڭ» سىرتىندا كىمدەردىڭ تۇرعانىن ەپتەپ سەزەمىز. باسىن اشىپ ايتايىق. مۇنداي ۇساق پەندەشىلىكپەن، ءتىپتى ودان دا زور ايلا-شارعىلارمەن ەشكىم، ەشۋاقىتتا م. شاحانوۆتى بۇگىنگى شىققان بيىگىنەن تومەن قۇلدىراتا المايدى.
سوندىقتان م. شاحانوۆقا قارسى تاسادا تۇرىپ تاس اتۋ، جالپى مۇحاڭدى مۇقاتامىن دەپ تىراشتانۋ ەشكىمگە ابىروي اپەرمەيدى. مۇحاڭ ءشامشى قالداياقوۆ تۋرالى تەك شىندىقتى جازدى. وندا دا كوپ سىردىڭ بەتىن اشپاي، بۇگىپ قالدى. ءبىز ونىڭ ءبىرسىپىراسىن ءشاي ۇستىندە ەستىگەنبىز. ال كىتاپتا كوتەرىلگەن ءجايتتاردى كوپشىلىك ونسىز دا جاقسى بىلەدى. سوندىقتان جۇرتقا ءمالىم وقيعالاردى «باسقاشا جازۋ كەرەك ەدى» دەۋ، ءتىپتى اقىلعا سىيمايدى. جالپى «باردى - بار، جوقتى - جوق» دەپ ايتقاننان ەشكىمنىڭ ابىرويىنا نۇقسان كەلمەيدى. ەسكەرتە كەتەر تاعى ءبىر ءجايت، ۇلى تۇلعالاردى ءوز تۇسىنىك دەڭگەيىمىزبەن ولشەپ، تارازىلاعاندى قوياتىن ۋاقىت جەتتى. وتىرىك كولگىرسۋدىڭ قاجەتى جوق. ەشكىم دە شاكەڭە مۇحاڭداي جاقىن بولا المايدى.
ءجا، وسىمەن ءتامام. ءبىراز سوزىلىپ كەتتى. ءبىر جاعى بۇنى «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمەنى» ۇناتا بەرمەيتىندەر قۇلاعىنا التىن سىرعا رەتىندە دە جازدىق. كىم كىممەن ءشاي ىشپەي جاتىر. ال م. شاحانوۆپەن ىشىلگەن ءشاي... ءشايعا كەلىڭىزدەر! ەرتەڭگى كۇن دە شاۋگىم قاينار.
جالعاسى بار
اۆتورى قۇديار ءبىلال