كاسپيدىڭ سۋى جاعالاۋدان 10 مەتر قاشىقتىققا شەگىنىپ كەتكەن

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - اقتاۋلىق تابيعات جاناشىرلارى وسىلاي دەپ دابىل قاعۋدا، دەپ حابارلايدى «حابار 24».

سۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندەپ كەتكەنىن بۇرىن تەڭىز تۇبىندە بولعان تاستاردىڭ كورىنىپ جاتقانىنان اڭعارۋعا بولادى. بۇعان نە سەبەپ؟ ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى ءبىزدىڭ ءتىلشىمىز ءارتۇرلى سالا ماماندارىمەن جولىعىپ، وسى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ كورگەن ەدى.

تالعات يسلام ۇلى، ءتىلشى:

- بالا كەزىمىزدە ءدال وسى جەرگە ءجيى كەلەتىنبىز. ويتكەنى اپتاپ ىستىقتان مىنا تاس شاتىردىڭ استىندا قورعاناتىنبىز. ول كەزدە سۋدىڭ دەڭگەيى وسى جەردە بولدى. قازىر جاعالاۋ تەگىس قۇرعاپ، ورنىن قامىس باستى.

بالىق بىلگىرى، ياعني، يحتيولوگ ەربول ەسقاليەۆتىڭ دە بالالىق شاعى اقتاۋدا ءوتتى. ول 13 جىلدان استام ۋاقىت كاسپيدەگى بيوورتانىڭ دامۋىن زەرتتەپ كەلەدى. بۇل ماماندار بوگەتتەر، سۋ ەلەكتر ستانتسيالارىن سالۋ الدىندا زەرتتەۋلەردى دە جۇرگىزەدى. بيولوگ، ەكولوگيا ماگيسترى ءبىزدىڭ ساۋالىمىزعا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن اشىق تەڭىزگە قايىقپەن شىعىپ، قازىرگى سۋ دەڭگەيىن قاشىقتان كورۋدى ۇسىندى. مامانداردىڭ بولجاۋىنشا، كاسپيدىڭ دەڭگەيى 2000 -جىلداردان باستاپ تومەندەي باستاعان. قازىر سۋ شامامەن جاعالاۋدان 10 مەتر قاشىقتىققا شەگىنىپ كەتكەن.

ەربول ەسقاليەۆ، يحتيولوگ:

- ەكولوگيالىق ماسەلە تەحنوگەندىك سەبەپتەردەن تۋىنداپ وتىر. ماسەلەن، تەڭىزگە قۇيىلاتىن ەدىل وزەنى بويىندا 90 ميلليون حالىق تۇرادى. اۋىز سۋ، جىلۋعا سۇرانىس ارتقان سايىن ارنادان الىناتىن سۋ كولەمى دە ءوسىپ جاتىر. بۇعان ەگىستىكتەر مەن باۋ- باقشا داقىلدارىن سۋعارۋعا قاجەت ىلعالدى قوسىڭىز. سوڭعى جىلدارى رەسەي سۋ ەلەكتر ستانتسيالارىن سالىپ، قولدانىستاعى نىسانداردى جاڭعىرتۋدى قولعا الدى. بەس مەملەكەتكە ورتاق سۋ ايدىنىن ساقتاۋ قالۋ ءۇشىن وعان تۇشى سۋ قورى مول جەتۋى كەرەك دەپ سانايمىن.

تالعات يسلام ۇلى، ءتىلشى:

- مىناۋ ماڭعىستاۋ جەرىنىڭ 90- جىلدارى سىزىلعان كارتاسى. ولكە تانۋشى نۇرلان قۇلبايەۆ كورسەتىپ تۇرعان جەرلەردىڭ سۋى الدەقاشان قۇرعاپ، ورنى اق سورتاڭعا اينالعان. ونىڭ ايتۋىنشا، «بوزداق» ، «جامان ايراقتى» ، «ءولى قولتىق» دەپ اتالاتىن مۇيىستەرگە كەڭەستىك داۋىردە كەمە كەلىپ توقتاعان.

نۇرلان قۇلبايەۆ، ماڭعىستاۋ مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني قورىعىنىڭ ءبولىم مامانى:

- جاس كۇنىمدە ەستىگەنىم، 1993-1995 -جىل ارالىعىندا كاسپي 13-15 مەترگە دەيىن كوتەرىلدى. سودان باستاپ قازىر ازايىپ كەلە جاتىر. كەرەل جاقتا، قازىرگى بۇرىنشىق، قالامقاس، قاراجانباس جەرىندە اتا- بابالارىمىز بالىقشىلىقپەن ءومىر سۇرگەن. سول كەزدە «تەڭىزدىڭ دەڭگەيى بيىكتە بولدى» دەيتىن ەدى.

مىنا ءتۇپقاراعان تۇبەگىندەگى قاشاق تا، ءاجىبابا دەيتىن جەردە، قازىر سول ايلاقتىڭ جانىندا تۇرعاندا 200-300 مەترگە دەيىن كەتىپ قالدى تەڭىز. كەتىك قالانىڭ ورنى قازىر بيىكتە قالدى دا، تەڭىز 1-2 شاقىرىم كەرى كەتتى. ال ەكولوگتاردىڭ پايىمداۋىنشا، كاسپي دەڭگەيىنىڭ تومەندەپ نەمەسە كوتەرىلۋى تابيعي قۇبىلىس بولىپ سانالادى. مۇنداي وزگەرىس وتكەن عاسىردىڭ 80-90 -جىلدارى بايقالعان ەكەن. ول كەزدە سۋ جاعالاۋدان كۇرت كەرى كەتىپ، كەيىن قايتا تاسىعان. «دەمەك، الداعى جىلدارى تەڭىز دەڭگەيىنىڭ ءوز قالپىنا كەلۋى دە عاجاپ ەمەس» ، - دەيدى ماماندار.

ادىلبەك قوزىباقوۆ، ەكولوگ:

- ەگەر كاسپي سۋى تولىققان كەزدە جاعالاۋدا ورنالاسقان مۇناي قۇبىرلارى بولسا، مۇنداي كەزدە ۇلكەن قاۋىپ بار. سەبەبى، مۇنايدان لاستانۋى سياقتى كەزدە بولۋى مۇمكىن. وندا كاسپي تەڭىزىنىڭ بيوالۋانتۇرلىگىنە زيان كەلتىرەدى. تاعى دا ءبىر ايتاتىن ماسەلە. كاسپي تەڭىزىنە قۇيىلاتىن ەدىل مەن جايىق وزەندەرى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ مەكەمەلەرىندە سۋ ازايىپ، سوندىقتان كاسپييگە كەلەتىن سۋدىڭ مولشەرى دە ازايىپ بارا جاتىر. ياعني، قازاقستان مەن رەسەي اراسىندا مەملەكەتارالىق كەلىسىم جاساپ، رەسەي تاراپىنان سۋدى الاتىن مەكەمەلەردىڭ سانىن ازايتۋ كەرەك ويلايمىن. قورىتا ايتساق، كاسپي ماڭى مەملەكەتتەرى ءوزارا كەلىسىمگە وتىرىپ، تەڭىزدەن الاتىن سۋ كولەمىن ازايتۋ كەرەك. نەمەسە شەكتەۋ ەنگىزىپ، ونىڭ بۇزىلماۋىن قاتاڭ باقىلاۋعا الۋى قاجەت. مۇنداي قۇجات جاساقتالسا، تەڭىزدىڭ دەڭگەيى تەز كوتەرىلىپ، جالپى ەكولوگيالىق احۋالى جاقساراتىنى ءسوزسىز.

www.24.kz