ەلباسىنىڭ الەم تاريحىندا قالاتىن 10 باستاماسى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تاريح ارەناسىندا جاڭادان قۇرىلعان قازاق مەملەكەتىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان ساتتەن باستاپ-اق تەك ءوزى باسشىلىق جاسايتىن ەلدىڭ مۇددەسى مەن قاۋىپسىزدىگىن عانا ويلامايتىن، الەمدىك دەڭگەيدەگى تۇيىنىندە تۇيتكىلى كوپ ماسەلەلەردى شەشۋگە باتىل كىرىسە الاتىن سارابدال ساياساتكەر رەتىندە تانىتا ءبىلدى.

وعان سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىن جابۋ، قازاقستاندى يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ ىسىندە كوشباسشى مەملەكەتكە اينالدىرۋ، حالىقارالىق، وڭىرلىك ۇيىمداردىڭ قۇرىلۋىنا ۇيىتقى بولۋ، 11 جىل بويى توقىراۋدا تۇرعان ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سامميتىن قايتا جانداندىرۋ، سيريا شيەلىسىن شەشۋگە ۇمتىلۋ، تۇركى جۇرتىن ورتاق يدەيا توڭىرەگىندە توپتاستىرۋ باعىتىندا اتقارعان ەرەن ەڭبەكتەرى جارقىن دالەل بولا الادى.

الەم جۇرتشىلىعى سوزىنە قۇلاق اسىپ، كەڭەسىنە مويىنسۇنعان نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى ەلى دە قۇرمەتسىز قالدىرعان جوق. 2011 -جىلدىڭ 10 -جەلتوقسانىندا ق ر پارلامەنتى سەناتى دەپۋتاتتارىنىڭ باستاماسىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى» ق ر زاڭىنا تولىقتىرۋ ەنگىزۋ تۋرالى» ق ر زاڭ قابىلدانىپ، وندا 1 -جەلتوقسان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنى رەتىندە بەلگىلەنگەن بولاتىن. وسىناۋ اتاۋلى كۇنگە وراي ەلباسى الەم جادىندا ساقتالاتىن نەگىزگى باستامالارىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنباقپىز.

يادرولىق قارۋسىز قازاقستان

1991 -جىلدىڭ 16 -جەلتوقسانى كۇنى كەڭەس وداعى قۇردىمعا كەتكەننەن كەيىن قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، ەگەمەن ەلگە اينالعانى بەلگىلى. سول جىلدىڭ 29-تامىزىندا ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىن جابۋ تۋرالى تاريحي جارلىعىنا قول قويدى. بۇل بارشا قازاق حالقى ۇزاق جىلدار بويى سارىلا كۇتكەن شەشىم ەدى. وسىلايشا 40 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى 456 يادرولىق سىناق وتكىزىلىپ، كەم دەگەندە 500 مىڭ ادامدى، سەمەي ءوڭىرىن رادياتسياسىمەن ۋلاپ كەلگەن پوليگون جابىلدى.

قۋاتى فرانسيا، ۇلى بريتانيا، ءتىپتى قىتايدان دا مىقتى الەمدەگى ءتورتىنشى ورىنعا يە، س س-18 دەپ اتالاتىن 1400 يادرولىق وقتۇمسىق ورناتىلعان 104 بالليستيكالىق زىمىرانى مەن 40 بومبالاۋشى ۇشاعى بار يادرولىق پوليگوننىڭ ءۇنى ءوشتى. 2009 -جىلعى 2 -جەلتوقساندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ 64- سەسسياسى قازاقستان تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ باستاماسىمەن 29 -تامىزدى يادرولىق سىناقتارعا قارسى حالىقارالىق ءىس- قيمىل كۇنى رەتىندە جاريالادى. بۇل كۇن 2010 -جىلدان بەرى بۇكىل الەمدە اتاپ وتىلە باستادى.

وسىلايشا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ سىندارلى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان الەمدىك ارەنادا مەملەكەتتىڭ تۇراقتى، قارقىندى ءارى تابىستى دامۋ مودەلىنىڭ گەنەراتورى رەتىندە زور قۇرمەتكە يە بولدى. يادرولىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى بارلىق ىرگەلىك حالىقارالىق شارتتارعا قوسىلىپ، ءوزىنىڭ يادرولىق قارۋسىز مارتەبەسىن زاڭدى تۇردە بەكىتە ءتۇستى.

يادرولىق قارۋسىزدانۋ سالاسىنىڭ مويىندالعان كوشباسشىسىنا، مادەنيەتتەر، دىندەر مەن وركەنيەتتەر ديالوگىنىڭ بەلسەندى مودەراتورىنا اينالدى. بۇعان قوسا، قازىرگى الەمدەگى جاھاندى جانە وڭىرلىك پروبلەمالاردى شەشۋگە دە ءوزىنىڭ زور ۇلەسىن قوسىپ كەلەدى. ايتا كەتەرلىگى، ەلىمىز يادرولىق مارتەبەسىنەن باس تارتقانىمەن يادرولىق ەنەرگەتيكا مەن يادرولىق وتىن ءوندىرىسىن قوسا العاندا، بەيبىت اتومدى دامىتۋ مۇمكىندىگىن ساقتاپ قالدى. تومەن بايىتىلعان يادرولىق وتىن حالىقارالىق بانكىنىڭ دەپوزيتارييى اتاندى.

يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ ليدەرى

دەگەنمەن، الەم ءالى دە بولسا يادرولىق قاۋىپ-قاتەر الدىندا تۇرعانى جاسىرىن ەمەس. ماسەلەن، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ دەرەكتەرىنە قاراعاندا، قازىرگى ۋاقىتتا الەمدە 15 مىڭعا جۋىق يادرولىق قارۋ بىرلىگى ساقتالعان. ال مۇنداي قارۋعا يە بولىپ وتىرعان ەلدەر يادرولىق قارۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى شارتقا قول قويۋعا اسىعار ەمەس. ال قازاقستان بولسا 2018 -جىلدىڭ 2 -ناۋرىزىندا بۇل قۇجاتتى راسىمدەگەن بولاتىن.

جالپى، يادرولىق قارۋسىزدانۋ تاريحىنداعى العاشقى زاڭدىق كۇشى بار قۇجاتقا اينالعان بۇل شارتتىڭ ءماتىنىن ازىرلەۋگە جانە ونىڭ قابىلدانۋىنا قازاقستان بەلسەندى تۇردە قاتىستى. قۇجاتتىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى الەمدەگى ءتورتىنشى ەڭ ءىرى يادرولىق ارسەنال يەسىنەن يادرولىق قارۋسىزدانۋ مەن تاراتپاۋ سالاسىنداعى كوشباسشى مەملەكەتكە اينالۋدىڭ ونەگەلى جولىن كورسەتكەن قازاقستاننىڭ قاعيداتتى ۇستانىمىنا جاۋاپ بەرەدى. ەلىمىزدىڭ مۇنداي ەرەن جەتىستىكتەرى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ الەمدەگى ەڭ ءىرى يادرولىق پوليگوندى جابۋ، قىرعي- قاباق سوعىسىنىڭ يادرولىق مۇراسىنان باس تارتۋ سياقتى تاريحي شەشىمدەرىنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولعان ەدى.

بۇگىنگى الەمدە قازاقستان جاھاندىق انتيادرولىق قوزعالىستاعى كوشباسشىلىق ورنىن ساقتاپ كەلەدى. قازاقستان باستاماسىمەن ءمانى بارلىق ادامداردى يادرولىق قارۋعا جاپپاي تىيىم سالۋ جولىنداعى كۇرەسكە جۇمىلدىرۋ بولىپ سانالاتىن اتوم جوباسى جۇزەگە اسىرىلۋدا.

ءبىرقاتار مەملەكەتتەردىڭ، سونىڭ ىشىندە جەتەكشى ەلدەردىڭ قارۋسىزدانۋعا مويىنسۇنباۋىنا قاراماستان ەلباسى الەمدىك قوعامداستىقتى يادرولىق قارۋدان ازات الەمگە قول جەتكىزۋگە شاقىرۋىن تاباندىلىقپەن جالعاستىرىپ كەلەدى. ەستە بولسا، قازاقستان توراعالىعىمەن ۇيىمداستىرىلعان بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ «جاپپاي قىرىپ- جويۋ قارۋلارىن تاراتپاۋ: سەنىم شارالارى» اتتى جوعارى دەڭگەيدەگى تاقىرىپتىق بريفينگى بارىسىندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى 2045 -جىلعا قاراي، ياعني ب ۇ ۇ- نىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي يادرولىق قارۋسىز الەم قۇرۋعا قايتا ۇندەگەنى ەستە.

«كۇش يادرولىق بومبالار مەن زىمىرانداردا ەمەس. ناعىز قورعانىس امالدارى حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ ءوزارا سەنىمدىلىگى ارقىلى قامتاماسىز ەتىلەدى»، - دەگەن ەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.

سيريا سەرگەلدەڭىن شەشۋ جولىندا

«استانا پروتسەسى». تاريحتا ءدال وسىناۋ اتاۋمەن قالاتىن سيريالىق جانجالدى رەتتەۋگە باعىتتالعان كەلىسسوزدەر دە ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن 2017 -جىلدان بەرى ەلوردامىزدا ءوتىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى. وسىعان ۋاقىتقا دەيىن سيرياارالىق كەلىسسوزدەردىڭ 13 راۋندى ءوتتى. اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرى دە جەتكىلىكتى. ناقتى ايتقاندا سوعىس قيمىلدارى توقتاتىلىپ، دەەسكالاتسيا ايماعى قۇرىلىپ، بوسقىنداردىڭ قاۋىپسىز ورالۋىنا بارلىق جاعداي جاسالدى. وسى جىلدىڭ 2 -تامىزىندا ەلوردادا وتكەن كەلىسسوزدەردىڭ 13-راۋندىندا سيريالىق وپپوزيتسيا دەلەگاتسياسىنىڭ جەتەكشىسى احماد ءال- توۋما كەزدەسۋ قورىتىندىسىندا سيرياداعى وق اتۋدى توقتاتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلگەنىن مالىمدەگەن بولاتىن.

«ءبىز مۇندا وتە ماڭىزدى مىندەتپەن - سيرياداعى اتىلعان وقتى، كۇندەلىكتى جاسالىپ جاتقان قىلمىستى توقتاتۋ ءۇشىن كەلدىك. سونىمەن بىرگە، يدليبتەگى باۋىرلارىمىزدىڭ بەينەتىن توقتاتقىمىز كەلەدى. قارقىندى كەلىسسوزدەردەن سوڭ وق اتۋدى توقتاتۋ بويىنشا كەلىسىمگە قول جەتكىزدىك. بۇل ۋاعدالاستىق عاسىردىڭ ەڭ باستى قىلمىسىن توقتاتۋدى جانە كەپىل مەملەكەتتەر تاراپىنان بۇل كەلىسىمدى ورىنداۋ مىندەتتەمەسىن قاراستىرادى»، - دەگەن ەدى احماد ءال-توۋما

ايتا كەتەرلىگى، 10-11 -جەلتوقساندا ەلوردادا سيريا بويىنشا كەزەكتى حالىقارالىق جوعارى دەڭگەيدەگى ⅩⅣ كەزدەسۋ وتەدى. وعان كەپىلگەر ەلدەر - يران، رەسەي، تۇركيا، سيريا ۇكىمەتى، سيريا قارۋلى وپپوزيتسياسى دەلەگاتسياسىنىڭ قاتىسۋى جوسپارلانعان. باقىلاۋشىلار رەتىندە بۇۇ، يوردانيا، ليۆان جانە يراكتىڭ جوعارى وكىلدەرى دە كەلمەك.

ەلباسى ۇيىتقى بولعان ۇيىم

قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان 90-جىلداردىڭ باسىندا ازيا وڭىرىندەگى بەيبىتشىلىكتى، قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ بويىنشا حالىقارالىق فورۋم بولعان ەمەس. ارينە، مۇنداي فورۋم قۇرۋعا دەگەن ۇمتىلىس ازيا ەلدەرىنىڭ اراسىنان ارا- تۇرا شىققانىمەن ءبارى دە ساتسىزدىككە ۇشىراپ تىنعان ەدى. وسى جايتتاردى ەسكەرگەن قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 1992 -جىلدىڭ 5 -قازانىندا ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 47-سەسسياسىندا ازياداعى ءوزارا ءىس- قيمىل جانە سەنىم شارالارى كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى يدەياسىن جاريا ەتكەن بولاتىن. ا و ى س ش ك- گە مۇشە مەملەكەتتەردىڭ اراسىنداعى قاتىناستاردى رەتتەيتىن پرينتسيپتەر دەكلاراتسياسى 1999 -جىلدىڭ 14 -قىركۇيەگىندە الماتىدا قابىلدانسا، كەڭەستىڭ العاشقى ءسامميتى 2002 -جىلىدڭ 4 -ماۋسىمىندا وتكەن ەدى. بۇگىندە ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەس - ازيا وڭىرىندەگى 35 مەملەكەتتى جانە جەر شارىنداعى حالىقتىڭ جارتىسىنا جۋىعىن بىرىكتىرىپ وتىرعان ءتيىمدى كوپقىرلى قۇرىلىمعا اينالىپ وتىر.

جۇزەگە اسقان يدەيا

ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان ۇيىمداردىڭ ءبىرى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەكەندىگى ءسوزسىز. ەستە بولسا، 1994 -جىلعى 29 -ناۋرىز كۇنى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ م. لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىمەن جانە پروفەسسور- وقىتۋشىلارىمەن كەزدەسۋىندە تۇڭعىش رەت ەۋرازيالىق وداق قۇرۋ يدەياسىن ۇسىنعان بولاتىن. ەۋرازيالىق يدەيا، ەۋرازياشىلدىق، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا - قازىرگىدەي داعدارىستىڭ قاۋىپ- قاتەرىنەن قۇتىلۋدىڭ، جاھاندانۋ ۇدەرىسىنە ازىرلىكپەن كىرىگۋدىڭ بىردەن- ءبىر ۇتىمدى جولى، ونىڭ سۇرانىسىنا جاۋاپ بولىپ تابىلاتىندىعىن ايتقان ەدى. اراعا تۋرا 20 جىل ۋاقىت سالىپ، 2014 -جىلدىڭ 29 -مامىرىندا ە ا ە و تۋرالى شارتقا بەلارۋس، قازاقستان مەن رەسەي پرەزيدەنتتەرى ەلوردامىزدا قول قويدى. كەيىننەن وداق قۇرامىنا ارمەنيا مەن قىرعىز رەسپۋبليكاسى قوسىلدى.

جالپى، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق - بۇل ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا باعىتتالعان اشىق مەگاجوبا. بۇگىندە 180 ميلليون ادامدىق الىپ نارىعى بار ەۋرازيالىق وداقپەن ءوزارا الىس- بەرىستى ارتتىرىپ، ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋگە مۇددەلىك تانىتىپ وتىرعان ەلدەردىڭ قاتارى دا مول. دەمەك، ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى ينتەگراتسيالىق پروتسەستەردى تەرەڭدەتۋ يدەياسى قازاقستان تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ كورەگەندىگىنىڭ دالەلى ەكەندىگى انىق.

قازىرگى ۋاقىتتا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق تابىستى جۇمىس ىستەپ، تولىققاندى ينتەگراتسيالىق بىرلەستىككە، الەمدىك ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسىنا اينالدى. بۇگىندە ۇيىم 13 ەلمەن، 20 دان استام حالىقارالىق قۇرىلىممەن جانە ۇيىممەن ىنتىماقتاستىق جايىندا تىڭعىلىقتى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتۋىنىڭ ءوزى ەلباسى يدەياسىنىڭ ومىرشەڭدىگىن كورسەتسە كەرەك.

تۇركى جۇرتىنىڭ اقساقالى

2009 -جىلعى 3 -قازاندا ازەربايجاننىڭ ناحچىۆان قالاسىندا وتكەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ Ⅸ سامميتىندە ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر ىنتىماقتاستىعى كەڭەسىن نەمەسە تۇركى كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلعان بولاتىن. ۇيىمعا ازەربايجان، قازاقستان، قىرعىزستان جانە تۇركيا مۇشە بولىپ كەلگەن ەدى.

ال بيىل ازەربايجان استاناسى باكۋ قالاسىندا وتكەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر ىنتىماقتاستىعى كەڭەسىنە مۇشە ەلدەردىڭ باسشىلارىنىڭ 7- سامميتىندە وزبەكستان كەڭەستىڭ تولىقاندى مۇشەسى بولىپ، بۇكىل تۇركى تىلدەس قاۋىمداستىق ءۇشىن تاريحي ءارى كوپتەن كۇتكەن وقيعاعا اينالدى. ءدال وسى سامميتتە تۇركيا پرەزيدەنتىنىڭ ۇسىنىسىمەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا «تۇركى كەڭەسىنىڭ قۇرمەتتى ءتوراعاسى» مارتەبەسى بەرىلدى.

«ماعان «تۇركى كەڭەسىنىڭ قۇرمەتتى ءتوراعاسى» مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى ۇسىنىسى ءۇشىن پرەزيدەنت رەجەپ ەردوعانعا العىس بىلدىرەمىن. وسى باستامانى قولداعاندارىڭىز ءۇشىن بارشاڭىزعا ريزامىن. بۇل جوعارى مارتەبە ماعان ورتاق ۇيىمىمىزدىڭ جۇمىسىنا ودان ءارى بەلسەندى قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەگەن ەدى سامميتكە ارنايى شاقىرىلعان قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى.

ايتا كەتەرلىگى، نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن 2011 -جىلى تۇركى كەڭەسى اياسىندا اقساقالدار كەڭەسى قۇرىلىپ، ۇدايى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى. كەڭەستىڭ باستى ماقساتى مەن قىزمەتى ت م ى ك- كە مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ بويىنشا ۇسىنىستاردى جاساقتاۋ، سونداي- اق مادەني- تاريحي مۇرانى، تىلدەردى، سالت- داستۇرلەردى، رۋحاني قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ جانە دامىتۋ بولىپ سانالادى.

ە ق ى ۇ قوعامداستىعى ءۇشىن تاريحي وقيعا

1999 -جىلى ىستانبۇل سامميتىنەن كەيىن توقىراۋعا ۇشىراعان ەۋروپادا، ورتالىق ازيادا جانە سولتۇستىك امەريكادا ورنالاسقان 56 ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن ءىرى ايماقتىق ۇيىم - ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ باستى جيىنىنىڭ 11 جىلعا جۋىق ۋاقىتتان كەيىن، 2010 -جىلدىڭ 1-2 -جەلتوقسان كۇندەرى ارالىعىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن ەلوردامىزدا ءوتۋى قازاق تاريحىنداعى ماڭىزدى بەلەستەردىڭ ءبىرى ەدى. جالپى، ازيادان شىققان مەملەكەتتىڭ ە ق ى ۇ- عا ءتوراعالىق ەتۋىنىڭ ءوزى ايتۋلى وقيعا سانالادى.

سامميتكە ە ق ى ۇ-عا مۇشە 38 مەملەكەت جانە ۇكىمەت باسشىسى، جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەر، سونىمەن قاتار باسقا دا حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى قاتىسىپ، ەۋرو- اتلانتيكالىق جانە ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەردەگى تۇراقتى قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن، اۋعانستان تۇيتكىلىن، «توڭى جىبىمەي كەلە جاتقان» قاقتىعىستاردى شەشۋ جايىن ەگجەي- تەگجەيلى تالقىعا سالدى. فورۋمعا قاتىسۋشىلار الدىندا سويلەگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ جاڭا پاراديگماسىنا كوشۋ، ياعني ىنتىماقتاستىقتىڭ ءتورت مۇحيت شەكاراسىنداعى - اتلانت مۇحيتىنان تىنىق مۇحيتقا جانە سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتىنان ءۇندى مۇحيتىنا دەيىنگى ءبىرتۇتاس كەڭىستىكتىگىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگى جونىندە مالىمدەدى. كەزدەسۋ سوڭىندا اسا جوعارى دەڭگەيدە استانا دەكلاراتسياسى قابىلدانعان بولاتىن.

بىتىمگەر

2015 -جىلدىڭ 24 -قاراشا كۇنى تۇرىكتەر ءوزىنىڭ اۋە كەڭىستىگىنە كىرىپ كەتكەن رەسەيدىڭ اسكەري ۇشاعىن اتىپ تۇسىرگەن بولاتىن. سودان-اق تۇركيا- رەسەي اراسىنداعى قارىم- قاتىناس شيەلەنىسىپ، ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى الىس- بەرىسكە، ەكونوميكالىق بايلانىستارعا سىزات ءتۇستى. رەسەي تۇرىك تاۋارىنان باس تارتىپ، تۇركيانىڭ دەمالىس ايماعىنان تابىلاتىن ورىس تۋريستەرىنىڭ دە لەگى كۇرت تىيىلدى. مۇنداي جايت تۇرىك اعايىننىڭ ەكونوميكاسىنا اۋىر سوققى بولعانى ءسوزسىز ەدى. وسىدان كەيىن بۇل ارازدىققا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ارالاسىپ، ەكى ەلدى تاتۋلاستىرعانى بەلگىلى. وعان دالەل رەتىندە 2016 -جىلدىڭ 29 -ماۋسىم كۇنى تۇركيا پرەزيدەنتى رەدجەپ تاييپ ەردوعاننىڭ ەلباسىنا ارنايى قوڭىراۋ شالىپ، رەسەيمەن اراداعى قارىم- قاتىناستىڭ ارناسىن قالىپقا كەلتىرۋ جولىندا سىڭىرگەن باعا جەتپەس ەڭبەگى ءۇشىن العىس سەزىمىن جەتكىزگەنىن ايتساق تا جەتكىلىكتى.

ۇزاق ۋاقىتتان بەرى رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى احۋالدىڭ شيەلەنىسىپ تۇرعانى بەلگىلى. باۋىرلاس ەكى ەلدى تاتۋلاستىرۋ جولىندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى از ەڭبەك سىڭىرگەن جوق. ۋكراينانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى پەتر پوروشەنكو دا، قازىرگى پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي دە رەسەيمەن اراداعى ارازدىعىن شەشۋ ءۇشىن ەلباسىنىڭ كومەگىنە جۇگىنىپ كەلەدى. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن عانا «استانا كلۋبىنىڭ» V وتىرىسىندا تۇڭعىش پرەزيدەنت باۋىرلاس رەسەي مەن ۋكراينا اراسىندا بولىپ جاتقان وقيعالارعا تاعى دا الاڭداۋشىلىعىن بىلدىرگەن ەدى.

«ماسەلەنىڭ شەشىمى بار. العا جىلجۋ كەرەك. رەسەي مەن ۋكراينا پرەزيدەنتتەرى جىگەر تانىتا ءبىلۋى ءتيىس. بۇل باعىتتا جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرمىن. بارشاڭىزدى رەسەي مەن ۋكراينانىڭ اراسىنداعى قاتىناستى بۇزباي، كەرىسىنشە، جاقىنداستىرۋدى ۇسىنامىن. دونباس پەن لۋگانسكتەگى ماسەلەنى شەشۋ كەرەك. پروتسەسس ءجۇرىپ جاتىر. تۇتقىنداعى ازاماتتار بوساپ، اسكەر ءبىر- بىرىنەن الىستاي باستادى. سوندىقتان، وسىنداعى ساراپشىلار دا ونداعى بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ باعىتىندا وي ايتۋى ءتيىس»، - دەدى ەلباسى.

ەلباسى بىرلىكتىڭ مودەلىنە اينالدىرعان اسسامبلەيا

1992 -جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ ءبىرىنشى جىلدىعىنا ارنالعان قازاقستان حالىقتارىنىڭ فورۋمىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇرۋ يدەياسىن كوتەرگەن بولاتىن. اراعا ءۇش سالىپ، ناقتى ايتقاندا، 1995 -جىلعى 1 -ناۋرىزدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن مەملەكەت باسشىسى جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتى- كەڭەسشى ورگان مارتەبەسىمەن قۇرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ جارلىعى جارىق كوردى.

سول ۋاقىتتان بەرى اسسامبلەيا ەتنوسارالىق كەلىسىمدى، قوعامداعى تولەرانتتىلىقتى جانە حالىق بىرلىگىن ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىن بەدەلدى ورگانعا اينالىپ ۇلگەردى. سونىمەن قاتار ق ح ا مەملەكەتتىك ورگاندارعا ەكسترەميزم مەن راديكاليزم كورىنىستەرىنە قارسى ارەكەت ەتۋگە، ازاماتتاردىڭ دەموكراتيا نورمالارىنا نەگىزدەلگەن ساياسي- قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا كومەك كورسەتىپ كەلەدى.

ەلىمىزدەگى بارلىق ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ ورتاق قۇرىلىمى بولعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ التىن دىڭگەگىنە اينالدى. شيرەك عاسىر ىشىندە ازاماتتىق قوعامنىڭ ىرگەلى ينستيتۋتىنا اينالعان ورگان بۇگىندە ەل دامۋىندا باسىمدىق بەرىلگەن ءتۇرلى باعىتتار بويىنشا ناتيجەلى جۇمىستار جۇرگىزۋدە. قازاقستاندىق ەتنوسارالىق تولەرانتتىلىقتىڭ وسىناۋ ۇلگىسى ە ق ى ۇ مەملەكەتتەرىنىڭ تىلىنە اۋدارىلىپ، قازاقستاننىڭ بارلىق ەلشىلىكتەرىنە تاراتىلعان. قورىتا ايتقاندا، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قۇرعان ەتنوسارالىق تولەرانتتىلىق جانە قوعامدىق كەلىسىمنىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسى ەل برەندىنە اينالىپ وتىر.

مادەنيەتارالىق جانە وركەنيەتارالىق ديالوگتى نىعايتۋ جولىندا

بۇگىندە قازاق جەرىندە 140 ەتنيكالىق جانە 40 كونفەسسيالىق توپ وكىلدەرى تاتۋلىق پەن تۇسىنىستىكتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىنا الەم جۇرتشىلىعى تاڭدانىس بىلدىرەتىندىگى راس. دەگەنمەن، قازىرگى زاماندا ءدىننىڭ قوعامداعى ماڭىزىنىڭ ارتا تۇسكەنىن ءجىتى سەزىنگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر سەزىن وتكىزۋ باستاماسىن كوتەرگەن- ءدى. العاشقى سەزد 2003 -جىلى 23-24 -قىركۇيەكتە ەلوردامىزدا ءوتىپ، ونىڭ جۇمىسىنا يسلام، حريستياندىق، يۋدايزم، سينتويزم، يندۋيزم جانە ءبۋدديزمنىڭ مەيلىنشە بەدەلدى وكىلدەرى قاتىسقانى بەلگىلى. سودان بەرى 6 سەزد ءوتتى. جاھاندىق اۋقىمداعى مادەنيەتارالىق جانە وركەنيەتارالىق ديالوگتى نىعايتۋعا ەلىمىزدىڭ سۇبەلى ۇلەس قوسۋىن كوزدەيتىن كەزەكتى 7-سەزد 2021 -جىلعا جوسپارلاعان.

ايتا كەتەرلىگى، ەلباسىنىڭ مادەنيەتارالىق جانە وركەنيەتارالىق ديالوگتى نىعايتۋ جولىنداعى ەرەن ەڭبەگى ەسكەرۋسىز قالماق ەمەس. ماسەلەن، وسى جىلدىڭ 18 -قىركۇيەگىندە ەلوردادا وتكەن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزى حاتشىلىعىنىڭ XVIII وتىرىسىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ سەزد جۇمىسىن ىلگەرىلەتۋدەگى ەرەن ەڭبەگىن ارنايى قۇجات ارقىلى ماڭگىگە ەستە قالدىرۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسالعان بولاتىن.

«وسىناۋ باستاما اياسىندا جۇمىس توبىنىڭ مۇشەلەرى ارنايى قۇجاتتىڭ ءتۇرى مەن فورماتىن ويلاستىرۋعا دايىن ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى. اتالعان قۇجاتتى 2021 -جىلى وتەتىن 7-سەزدە قابىلداۋعا بولار ەدى. وندا سەزد اۆتورى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وسىناۋ بىرەگەي جاھاندىق تۇعىرنامامىزدى قۇرۋداعى ايرىقشا ءرولى كورىنىس تابادى»، - دەگەن ەدى ق ر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ۆيتسە-ءمينيسترى مارات ءازىلحانوۆ.

اۆتور: مارلان جيەمباي