عالامشارداعى ءىرى ازۋلى 10 جانۋارلار

نۇر - سۇلتان. قازاقپارات - عالىمدار ازۋلى ءجانۋارلاردىڭ تىستەۋىن زەرتتەي وتىرىپ، ەڭ ۇزدىكتەردى اتادى. جانۋارلاردىڭ ازۋىنىڭ كۇشىن ەسەپتەۋ وتە قيىن، ءتىپتى مۇمكىن ەمەس.

ءبىراق، زوولوگ ماماندار تەك ءۇي جانۋرالارىنا عانا ەمەس، باقادان قولتىراۋىنعا دەيىنگى بارلىق جابايى جانۋارلاردىڭ اۋىزىنا ارنايى سەزبەك (داتچيك) ورناتقان. بۇل جاعدايدا ولار تەك باس جانە جاق سۇيەكتىڭ ولشەمىنە عانا ءمان بەرىپ قانا قويماي، ءتىستىڭ جاعدايى، بۇلشىق ەت جۇيەسى مەن دەنەنىڭ ماسساسىن باقىلاۋعا بولادى. ءبىراق، جانۋار كەيدە «جالقاۋلىق» تانىتىپ، جاي تىستەسە، كەيدە اشۋلانىپ ازۋىنىڭ مۇمكىندىگىن تولىقتاي پايدالاناتىن. بۇنداي جاعدايدىڭ وزىندە تىستەۋ كۇشىن ەسەپتەۋ قيىنعا سوقتى. سوندىقتان، عالىمدار تىستەۋ كۇشىنە باعا بەرۋدىڭ وزىندىك ءادىسىن ويلاپ تاپتى. ول ءۇشىن جانۋاردىڭ فيزيكالىق ەرەكشەلىكتەرى نازارعا الىندى. وعان قوسا، جانۋرالاردىڭ كومپيۋتەرلىك مودەلى جاسالدى. ولشەم بىرلىگى رەتىندە نيۋتون، پاسكال مەن PSI (кгс/см²) قولدانىلدى. ءبىر شارشى سانتيمەتردەگى كيلوگرام كۇشى ارقىلى الەمدەگى ەڭ ازۋلى جانۋارلاردى انىقتاۋعا بولادى. سالىستىرمالى تۇردە، كيلوگرامم- كۇش ءبىر كيلوگرامم دەنەنىڭ جەردىڭ بەتكى قاباتىنا جاناسقانىمەن تەڭ.

 ارىستان

تىستەۋ كۇشى: 45,7 (кгс/см²) ءبىر قىزىعى، ارىستاننىڭ تىستەۋ كۇشى اعىلشىن ءماستيفى اتالاتىن يتتەن ءسال عانا جوعارى. زوولوگتار ونى ارىستانداردىڭ اڭشىلىق تابيعاتىمەن تۇسىندىرەدى. ولار توپ بولىپ شابۋىل جاسايدى. قولعا تۇسكەن جەمتىگىن قۇلاعان جەرىندە ءبولىپ جەيدى. سول سەبەپتى ولارعا جەكە جانۋار رەتىندە سۇيەكتىڭ كۇشىنىڭ قاجەتى شامالى دەيدى. ءبىراق، ادامدارمەن سالىستىرعان الدەقايدا جوعارى ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. ادامدار ءتىسىنىڭ كۇشى— 11 (кгс/см²).

امەريكانىڭ قوڭىر ايۋى

 تىستەۋ كۇشى: 68,5 (кгс/см²) قوڭىر ايۋلار اراسىندا ءوزىنىڭ ازۋىمەن كوزگە تۇسەتىن امەريكانىڭ سولتۇستىگىن مەكەندەيتىن گريزلي ايۋىنىڭ سالماعى 450 كيلوگرامنان اسادى. ونىڭ ءبىر سوققىسى بۇلاندى قۇلاتادى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ايۋدىڭ ءتىسىنىڭ كۇشى بوۋلينگ شارىنىڭ استاڭ- كەستەڭىن شىعارۋعا جەتەدى. سولتۇستىك امەريكا تۇرعىندارى قوڭىر ايۋدان قورىققاندىقتان، ودان قۇتىلۋ ءۇشىن جاپپاي اۋلاۋعا كوشكەن. ناتيجەسىندە 1922 -جىلى كاليفورنيالىق قوڭىر ايۋدىڭ پوپۋلياتسياسى جوعالۋعا شاق قالعان.

 بەنگال جولبارىسى

تىستەۋ كۇشى: 73,8 (кгс/см²) بۇل جولبارىستىڭ اقىرعان داۋىسىن ءۇش كيلومەتر قاشىقتىقتان ەستۋگە بولادى. ءىرى تۇرلەرى ءۇندىستان مەن نەپال ايماقتارىنا ءجيى كەزدەسەدى. ەڭ ءىرى بەنگال جولبارىسىنىڭ سالماعى 388,7 كيلوگرامدى كورسەتكەن. ونى 1967 -جىلى ءۇندىستاننىڭ سولتۇستىك بولىگىندە ولتىرگەن. مىسىق ءتارىزدى جانۋارلار اراسىندا بۇل جولبارىس ءوزىنىڭ ۇزىن ازۋىمەن كوزگە تۇسەدى. ونىڭ ۇزىندىعى — 6-7 س م.

داقتى قورقاۋ

 تىستەۋ كۇشى: 77 (кгс/см²) داقتى قورقاۋ -  عالامشارداعى قورقاۋ تۇرلەرىنىڭ اراسىنداعى ەڭ ۇلكەنى. ونىڭ دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى 1,3 مەترگە جەتسە، ۇزىندىعى — 80 سانتيمەتر. ال، سالماعى 60 كيلوگرامعا دەيىن جەتەدى. بۇل جانۋار تەك ولىمتىكپەن قورەكتەنەدى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، %90 ى وزدەرى ولتىرگەن جانۋارلاردى قورەك ەتەدى. ولار ساعاتىنا 60 كيلومەتر جىلدامدىقپەن جۇگىرە الادى. باس سۇيەگىنىڭ ءىرى بولۋى، جاق سۇەگى مەن ءتىسىنىڭ ەرەكشە ءتۇزىلۋى وعان كيىكتەن باستاپ جيرافقا دەيىن جانۋارلاردى وڭايلىقپەن ولتىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. تىسىمەن سۇيەكتەردى كەمىرىپ، ۇساقتاي الاتىندىقتان، ونىڭ ارتىنان قالدىق ەشقاشان قالمايدى.

 اق ايۋ

تىستەۋ كۇشى: 84 (кгс/см²) اق ايۋ — قۇرلىقتى مەكەندەيتىندەر قاتارىنداعى ءنىل قولتىراۋنىنان كەيىنگى ەڭ ءىرى جانۋار. ونىڭ ۇزىندىعى 3 مەترگە دەيىن جەتىپ، سالماعى 1 تونناعا دەيىن بارادى. باسقا ايۋلارعا قاراعاندا، اق ايۋ تەك ەتپەن قورەكتەنەدى. سولتۇستىك ءپوليۋستى مەكەندەيتىن ولارعا تەرىسى قالىن، ءىرى جانۋارلاردى ۇستاۋ ءۇشىن ءىرى سۇيەك پەن ءتىس كەرەك.

 گوريللا

تىستەۋ كۇشى: 91,4 (кгс/см²) پريماتتار قاتارىنا جاتاتىن گوريللا ءوزىنىڭ ازۋى مەن كۇشى ارقىلى كوزگە تۇسەدى. ولار تەك بانانمەن عانا ەمەس، جاڭعاقپەن قورەكتەنەدى.

 تەڭبىلشەر (ياگۋار)

تىستەۋ كۇشى: 105,5 (кгс/см²) تەڭبىلشەر تاسباقانى شايناپ، ونىڭ تاسىن سىندىرا الادى. جولبارىس تەكتەس جانۋارلاردىڭ باسىم بولىگى جەمتىگىن الدىمەن تاماعىنان قىسىپ ولتىرسە، تەڭبىلشەر عانا باس سۇيگىنەن تىستەپ، مويىن ومىرتقاسىن سىندىرادى. ونىڭ كۇشى ارىستاندى جولدا قالدىرادى.

سۋ سيىرى (گيپپوپوتام)

تىستەۋ كۇشى: 126,6 (кгс/см²) عالىمدار انالىعىنىڭ تىستەۋ كۇشىن عانا انىقتاي الدى، ال اتالىقتار زەرتەۋگە مۇمكىندىك بەرمەدى. سوندىقتان، جوعارىدا كورسەتىلگەن تىستەۋ كۇشى الدەقايدا تومەندەتىلىپ الىنعان. ويتكەنى اتالىقتار انالىققا قاراعاندا ءىرى ءارى كۇشتى بولىپ كەلەدى. سۋ سيىرى اۋىزىن 150 گرادۋسقا دەيىن اشا الادى. جاق سۇيەگىنىڭ ۇزىندىعى 60—70 سانتيمەتر. تىستەرىنىڭ بەتكى قاباتى قالىن، ۇزىن ازۋى بار ءارى وتكىر: ولار ونى قارۋ رەتىن جانە جەردى قازۋ ءۇشىن پايدالانادى. ادام ءجۇزىمدى قالاي تىستەسە، ولار قاربىزدى ءدال سولاي شايناي الادى. ولاردى وسىمدىكپەن قورەكتەنەتىندەر قاتارىنا جاتقىزعانىمەن، ولاردىڭ سيىرعا شابۋىل جاساپ، كيىكتەردى جەگەنىن بىرنەشە رەت دالەلدەگەن بولاتىن.

 ۇلكەن اق اكۋلا

 تىستەۋ كۇشى: 281 (кгс/см²) 2008 -جىلى ستيۆ ۆروە (Steve Wroe) باستاعان اۋستراليالىق عالىمدار توبى اكۋلانىڭ سۇيەكتەرىنىڭ رەنتگەنىن پايدالانا وتىرىپ، كومپيۋتەرلىك مودەل جاساپ گىعادى. ناتيجەسىندە 6 مەترلىك ۇلكەن اق اكۋلانىڭ تىستەۋ كۇشى 281 (кгс/см²) ەكەنى انىقتالعان. نەگىزى اكۋلالاردىڭ ازۋىنىڭ كۇشى ولاردىڭ ۇلكەندىگىمەن بايلانىستى. 3-4 مەتر ۇزىندىققا يە اكۋلالار ءدال وسىنداي ولشەمدى قولتىراۋىنداردان الدەقايدا ءالسىز. بۇل تەك تەوريالىق بولجام عانا. ولاردى تاجىريبە جۇزىندە ىسكە اسىرۋ  قاۋىپتى بولعاندىقتان مۇمكىن بولمادى.

ءنىل قولتىراۋىنى 

تىستەۋ كۇشى: 260 (кгс/см²)  فلوريدا شتاتى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اناتوميا جانە پالەوبيولوگيا پروفەسسورى، دوكتور گرەگوري ەريكسون 10  جىلىن قولتىراۋىننىڭ بارلىق ءتۇرىنىڭ سۇيەگى مەن تىستەۋ كۇشىن زەرتتەۋگە ارناعان. ەريكسون مەن ونىڭ توبى ارنايى سەزبەكتى ءار ءتۇرىنىڭ جاق سۇيەگىنە ورناتادى. ەڭ ۇلكەن كورسەتكىشتى 5 مەترلى ءنىل قولتىراۋىنى كورسەتكەن.

Massaget.kz