دەنساۋلىق سالاسىنداعى جاھاندىق 10 ماسەلە

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - «باستى بايلىق - دەنساۋلىق» جىل سايىن الەم دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى بويىنشا مىڭداعان ماسەلەگە تاپ بولادى.

ارنايى ەكپەلەر ارقىلى الدىن- الۋعا بولاتىن جۇقپالى، ينفەكتسيالىق دەرتتەردەن باستاپ، سەمىزدىك، اۋانىڭ لاستانۋى مەن كليماتتىڭ وزگەرۋى دە دەنساۋىققا وزىندىك اسەرىن تيگىزەدى. ءبىز «ماسەلە» دەپ كوتەرەتىن كۇندەلىكتى شاعىن قۇبىلىستاردىڭ بارلىعى ادامنىڭ ومىرىنە قاۋىپ توندىرەتىن ماسەلەلەرمەن سالىستىرعاندا قۇنى ءبىر تيىن عانا بولماق. الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى 2019 -جىلى ادام بالاسىنا قاۋىپ توندىرەتىن 10 ماسەلەنى اتاپ ءوتتى:

اۋانىڭ لاستانۋى: كۇن سايىن ون ادامنىڭ توعىزى لاستانعان اۋامەن تىنىس الادى. الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ پىكىرىنشە، 2019 -جىلدىڭ باستى قاتەرى - اۋانىڭ لاستانۋى. بۇل ماسەلە ءبىرىنشى رەت قوزعالىپ وتىرعان جوق. دەگەنمەن، ءالى كۇنگە دەيىن ءوز وزەكتىلىگىن جوعالتپاي كەلەدى. اۋانىڭ لاستانۋى نەلىكتەن قاۋىپتى؟ اۋاداعى زياندى ميكرواعزالار ءبىز ويلاعاننان الدەقايدا قاۋىپتى. ولار تىنىس الۋ جولدارىنا ەركىن وتەتىندىكتەن، قان اينالىم جۇيەسىنە اسەر ەتە وتىرىپ، وكپەنىڭ جۇمىسىنا، جۇرەك پەن ميعا تەرىس اسەرىن تيگىزەدى.

جىل سايىن ينسۋلت، جۇرەك پەن وكپە دەرتتەرىنەن 7 ميلليونعا جۋىق ادام ومىرمەن قوش ايتىسادى. ولاردىڭ %90 ى تابىس كوزى تومەن جانە ورتا، ونەركاسىپ سالاسىنان شىعارىلاتىن قوقىس پەن ترانسپورت جانە اۋىل شارۋشىلىعى قالدىقتار دەڭگەيى جوعارى ەلدەردىڭ تۇرعىندارى. اۋانىڭ لاستانۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى - قازبا وتىندارىنىڭ جانۋى بولسا، ەكىنشىسى كليماتتىڭ كۇرت وزگەرىسى. 2030 جانە 2050 -جىلدار ارالىعىنداعى كليمات وزگەرىسى قوسىمشا 250000 ادامنىڭ ولىمىنە سەبەپشى بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام دا بار.

جۇقپالى ەمەس دەرت تۇرلەرى: ديابەت، قاتەرلى ىسىك، جۇرەك اۋرۋلارى سەكىلدى جۇقپالى ەمەس دەرتتەر الەمدەگى بارلىق ءولىم ءتۇرىنىڭ %70 ىن قۇرايدى نەمەسە 41 ميلليون ادامنىڭ ءومىرىن جالماعان. ونىڭ ىشىندە 15 ميلليون ادام 30 بەن 69 جاس ارالاعىندا، ياعني، مەرزىمىنەن بۇرىن قازا قۇشقان. مەرزىمىنەن بۇرىن ءولىمنىڭ %85 نان كوبى ورتا جانە تومەن تابىس مولشەرىنە يە ەلدەردە ورىن الادى.

بۇل دەرتتەردىڭ تۋىنداۋىنا جانە ورشۋىنە نەگىزگى بەس سەبەپ بار: شىلىم شەگۋ، فيزيكالىق بەلسەندىلىكتىڭ تومەندىگى، الكوگول ونىمدەرىن شەكتەن تىس قولدانۋ، دۇرىس تاماقتانباۋ جانە اۋانىڭ لاستانۋى. بۇل اتالعان فاكتورلار پسيحيكالىق ماسەلەلەردىڭ دە تۋىنداۋىنا سەبەپشى بولادى: پسيحيكالىق دەرتتەردىڭ باسىم بولىگى 14 جاستان باستالادى. كوپ جاعدايدا ەلەۋسىز قالىپ، ەمدەۋ ۇردىسىنەن وتپەيدى. ءوز- وزىنە قول جۇمساۋ دا بۇل قاتارعا كىرەدى.

تۇماۋدىڭ ىندەتىنىڭ ءورشۋى: الەم بىرنەشە جىل بۇرىن قۇس جانە شوشقا تۇماۋىمەن جاپپاي كۇرەسكەن بولاتىن. تاعى دا بۇل ىندەتتىڭ ءورشۋ قاۋپى بار - قاشان جانە قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەنى بەلگىسىز. الەم بۇل جاعدايدا قالاي كۇرەسە الادى: بارلىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارى توتەنشە جاعدايعا دايىن بولىپ، ىندەت باستالعان ساتتە- اق قولعا السا عانا «ورشىگۋگە» جول بەرمەي، حالىقتى امان الىپ قالادى. الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى تۇماۋدى قوزدىرۋشى ۆيرۋستاردى ىلعي باقىلاۋمەن كەلەدى: بۇعان 114 ەلدەن 153 ۇيىم اتسالىسىپ جاتىر. جىل سايىن تۇماۋعا قارسى ەكپەگە ىندەتتىڭ الدىن- الۋعا بولاتىن شتاممداردى (ميكرواعزا) ەنگىزەدى.

ەگەر تۇماۋ قوزدىرعىشتارى كۇشەيىپ، ەرىك بەرمەسە ارنايى زەرتتەۋ ورتالىقتارى انتيۆيرۋس دايىنداپ، ەمدەۋ جولدارىن قاراستىرادى. كەدەيلىك: 1,6 ميللياردتان استام ادام (الەم حالىقىنىڭ% 22 ى) بىرنەشە جىلعا سوزىلعان داعدارىس قۇربانىس بولۋعا ءماجبۇر: اشتىق، تالاس- تارتىس پەن حالىقتىڭ جاپپاي كوشۋى جانە تىڭعىلىقتى دارەجەدە مەديتسينالىق قىزمەت تۇرىنە قول جەتكىزە الماۋى. بۇنداي جاعدايلار الەمنىڭ بارلىق ەلىندە كەزدەسەدى. اسىرەسە، تۇراقتى دامۋ ماقساتىندا اتقارالاتىن نەگىزگى مىندەتتەر، سونىڭ ىشىندە انا مەن بالا دەنساۋلىعىنا بايلانىستى كەي ماقساتتار ورىندايلماي، ءتىپتى ەلەۋسىز قالادى.

ميكروبقا قارسى دارىلەرگە توزىمدىلىك: انتيبيوتيكتەر مەن ميكروبتارعا قارسى ارنايى پرەپاراتتاردى شىعارۋ - زاماناۋي مەديتسينانىڭ باستى جەتىستىگى. دەگەنمەن، جىل سايىن ادامنىڭ دەنەسىندە، تابيعاتتا، ميكرواعزالاردا كوزگە كورىنبەيتىن ەۆوليۋتسيا جۇرەدى. ميكرواعزالار ادام بالاسى شىعارعان انتيبيوتيكتەرگە بەيىمدەلە باستادى. بۇل مەديتسينادا ۇلكەن ماسەلە تۋدىرادى: تۋبەركۋلەز، وكپەنىڭ قابىنۋى، گونورەيا سەكىلدى اۋرۋلاردىڭ الدىن- الۋ قيىنعا سوعادى. ودان بولەك، وتا كەزىندە ينفەكتسيانىڭ تۇسۋىنەن قورعاۋ دا قيىنداي تۇسەدى. تۋبەركۋلەز دەرتىمەن كۇرەسۋگە كەدەرگى كەلتىرىپ تۇرعان نارسە - ەسىرتكى. ال، بۇل دەرتتەن جىل سايىن 10 ميلليونعا جۋىق ادام اۋىرىپ، 1,6 ميلليون ادام قازا تابادى.

ەبولا جانە وزگە دە ىندەتتەر: 2018 -جىلى كونگو دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىندا 1 ميلليوننان استام تۇرعىنى بار قالالاردان «ەبولا» دەرتىنىڭ نەگىزگى وشاقتارى بايقالدى. بۇل ەبولا سەكىلدى قاۋىپتى ەپيدەميالارمەن كۇرەسۋ دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارى قولعا الۋى ءتيىس ۇلكەن مىندەرتتەردىڭ ءبىرى ەكەنىن كورسەتەدى. وسىعان بايلانىستى، الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى 2019 -جىلدى «دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا توتەنشە جاعدايلارعا دايىندىقتى قامتاماسىز ەتۋ جىلى» دەپ اتاۋدى ءجون ساناپ، وسى ورايدا زەرتتەۋ توبىن قۇرىپ، ارنايى جوسپار جاسالدى.

ءالسىز العاشقى كومەك: دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ حالىقپەن العاشقى قارىم- قاتىناسى العاشقى كومەك ارقىلى ىسكە اسادى: ءىس جۇزىندە ول قولجەتىمدى، جىلدام، جان- جاقتى بولۋى ءتيىس. العاشقى كومەك ادامنىڭ ءومىر بويىنا قاجەتتى مەديتسينالىق قاجەتتىلىگىنىڭ باسىم بولىگىن قۇرايدى. ەگەر دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ العاشقى كومەك ءبولىمى وزگە سالاسىنان كۇشىتەرەك بولسا، حالىقتىڭ جاعدايى دا سوعۇرلىم جاقسى بولماق.

سوعان قاراماستان، كوپتەگەن ەلدەردىڭ جەدەل- جاردەم قىزمەتى اقساپ جاتادى: ول ەلدىڭ رەسۋرسىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى جانە اۋىر دەرت تۇرلەرىنە باسا نازار اۋدارۋمەن تىكەلەي بايلانىستى. مىسالى، 2018 -جىلى قازان ايىندا ءا د ۇ (الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى) استانادا ءىرى جاھاندىق كونفەرەنسيا وتكىزدى. ناتيجەسىندە قاتىسقان بارلىق ەل العاشقى مەديكو- سانيتاردىق كومەك مىندەتىن كۇشەيتىپ، قىزمەتىن جاڭارتۋ تۋرالى شەشىمگە كەلگەن بولاتىن.

ەكپەدەن باس تارتۋ: جىل سايىن ەكپە توڭىرىگىندە داۋلار كوتەرىلىپ، ولاردىڭ شەشىمى سول كۇيى جابۋلى قالادى. سوڭعى ۋاقىتتا ەكپەگە قاتىستى سەنىمسىزدىك، ودان باس تارتۋ، قولداماۋ بەلەڭ ورىن الۋدا. ۆاكتسيناتسيا دەرتتىڭ الدىن- الۋداعى ەكونوميكالىق تۇرعىدان ەڭ ءتيىمدى تاسىلدەردىڭ ءبىرى سانالادى: جىل سايىن 2-3 ميلليون ولىمنەن ساقتايدى. ەكپەگە دەگەن كوزقاراس ارتسا، بۇل كورسەتكىش 1,5 ميلليونعا ارتادى دەپ بولجايدى زەرتتەۋشىلەر. مىسالى، سوڭعى جىلدارى الەم بويىنشا قىزىلشا دەرتىنە شالدىققاندار سانى %30 عا ارتقان.

بۇنىڭ ناقتى سەبەبىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن بولعانىمەن، ەكپەگە دەگەن سەنىمسىزدىكتىڭ دە ىقپالى بارى جاسىرىن ەمەس.

دەنگە ىندەتى: ماسالار ارقىلى تارالاتىن، تۇماۋ بەلگىلەرىن قوزدىرۋشى قاۋىپتى دەرتتەردىڭ ءبىرى - دەنگە. سوڭعى ونجىلدىقتا بۇل دەرتتەن قازا تابۋشىلاردىڭ سانى ارتقىن. اسىرەسە، جاۋىن مەزگىلىندە بانگلادەش جانە ءۇندىستان سىندى مەملەكەتتەردىڭ تۇرعىندارى جاپا شەككەن. ودان بولەك، دەرتتىڭ بەلگىلەرى وسى ۋاقىتقا دەيىن بايقالماعان تروپيكالىق ايماق نەپالدا دا كەزدەسكەن. اقپاراتقا سۇيەنسەك، الەمنىڭ%40 ى دەنگە ىندەتىن جۇقتىرىپ الۋ قاۋپىنە يە جانە جىل سايىن 390 ميلليون ينفەكتسيا تارالادى. الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى 2020 -جىلعا دەيىن بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋعا تىرىسپاق.

ا ي ت ۆ (ۆ ي چ) : مەديتسينا تاريحىنداعى ەڭ كوپ تاجىريبە جۇرگىزىلىپ، كۇرەسۋ جولدارىن قاراستىرعان دەرتتەردىڭ ءبىرى - ايتۆ. بۇگىندە 22000000 ادام ەمدەلۋ ۇستىندە. سوعان قاراماستان جىل سايىن ا ي ت ۆ/ ج ي ت س (سپيد) دەرتىنەن ميلليونعا جۋىق ادام قازا تابادى. بۇل ىندەت باستاۋ العاننان بەرى 70 ميلليوننان استام ادام جۇقتىرىپ، 35 ميلليونعا جۋىق ادام بۇل ومىرمەن قوش ايتىسقان. ال، 37 ميلليون ادام ا ي ت ۆ ينفەكسياسىمەن ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ولاردىڭ باسىم بولىگىن 15-24 جاس ارالاعىنداعى ايەل ادامدارى قۇراسا، ەل جاعىنان كوش باستاپ تۇرعان - ساحارانىڭ وڭتۇسىتك ايماعىنداعى افريكا ەلدەرى. بارلىق دەرتتىڭ باستاۋى - اۋانىڭ لاستانۋى مەن كۇتىمنىڭ بولماۋى. قولجەتىمدى مەديتسينا، دەنساۋلىق ساقتاۋ ورتالىقتارىنىڭ جاۋاپتى ارەكەتى مەن دەر كەزىندە كورسەتىلگەن كومەك ادام ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.

Massaget.kz