ۇلى جىبەك جولى تۋرالى 10 مالىمەت

None
None
استانا. قازاقپارات -  Stan.kz اقپاراتتىق اگەنتتىگى شىعىس پەن باتىستى بايلانىستىراتىن ۇلكەن ساۋدا باعىتتارىنىڭ ءبىرى ۇلى جىبەك جولى تۋرالى تانىمدىق دەرەكتەر ۇسىنادى.

ۇلى جىبەك جولى دەسە كوز الدىڭا كۇن استىندا كۇيىپ تۇرعان الىپ ءشول دالالار، اياعى كورىنبەيتىن قىمبات جۇكتەرى بار كەرۋەندەر، مىڭداعان شاقىرىم جول ءجۇرىپ وتكەن ساۋداگەرلەر، الدىنداعى ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن ءشولدالادان دا وتۋگە دايىن كوپەستەر ەلەستەيدى.

جول بارىسىندا جاڭا قالالار پايدا بولىپ، ەسكىلەرىنىڭ تاس تالقانى شىقتى. ۇزىندىعى 12 مىڭ شاقىرىم بولاتىن ۇلى جىبەك جولىنىڭ ساۋدا كەرۋەندەرىنىڭ ءبىر باعىتى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك اۋماعى ارقىلى وتكەن.

كەرۋەندەر وتەتىن شاڭ باسقان جولدار ارقىلى قىمبات ماتالار، اسىل تاستار، التىن مەن كۇمىستەن جاسالعان زاتتار، ەكزوتيكالىق جانۋارلار تاسىمالداندى. ۇلى جىبەك جولى شىعىس پەن باتىستى بايلانىستىرىپ، قالالاردىڭ ءتىپتى جاڭا مەملەكەتتەردىڭ پايدا بولۋىنا وزىندىك سەپتىگىن تيگىزگەن.

تالاي تاريحي ورىنداردىڭ الەمگە تانىلۋىنا اسەر بولعان، تەڭدەسى جوق ساۋدا مارشرۋتى. ونى ساۋدا جولى عانا ەمەس، ەكى الپاۋىت تسيۆيليزاتسيا اراسىنداعى مادەني ەكونوميكالىق كوپىر دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. جىبەك جولىنىڭ تاريحى ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن 138-جىلدان باستاۋ الادى. سول جىلى قىتاي يمپەراتورى باتىس جاققا ساۋدا جاسايتىن سەرىكتەستەردى ىزدەۋ ءۇشىن ارنايى ديپلوماتيالىق كەرۋەندى جىبەرگەن بولاتىن. وعان قاتىسقاندار قىتايدان ورتالىق ازياعا تىكەلەي ءجۇرىپ وتكەن.

ءدال وسى جولمەن باتىسقا قاراي بارلىق كەرۋەندەر جۇرەتىن بولعان. ۋاقىت وتە كەلە ورتالىق ازيا مەن قىتاي اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىق نىعايدى. قىتايدان شىققان كەرۋەندەر سولتۇستىك تيان-شان تاۋلارىنا باعىت الىپ، ورتالىق ازيانى كەسىپ ءوتىپ، ارى قاراي پودسامۋداريا، حوراسان ارقىلى مەساپاتاميمەن جەرورتا تەڭىزىنە جەتەتىن.

وسى كەزدە جىبەك جولى قاتىپ قالعان ءبىر باعىتتان تۇردى دەۋگە بولمايدى. ءجۇز جىلدار بويى ونىڭ جولدارى اۋىسىپ، كەرۋەن باعىتتارى قۇبىلىپ تۇردى. تيىمدىلىگى جوعارى باعىتتار وركەندەسە، پايداسى تومەن باعىتتار قۇلدىرادى. 6-7- عاسىرلاردا ەڭ ءجيى پايدالانىلعان باعىت قىتايدان جەتىسۋ مەن وڭتۇستىك قازاقستان ارقىلى باعىت بولدى.

بۇل باعىت ارقىلى ءبىرىنشى كەزەكتە التىنمەن قاتار الەمدىك ۆاليۋتا تۇرىنە اينالعان جىبەك ماتاسى تاسىمالداندى. بۇل قىمبات ماتالار پاتشالار مەن ەلشىلەرگە سىيلىق رەتىندە ۇسىنىلىپ، جالدانبالى اسكەرگە جالاقى تولەنىپ، مەملەكەتتىك قارىزدار وسى جىبەك ماتاسىمەن قايتارىلعان. ءوز كەزەگىندە ريم مەن ۆيزانتيادان، ءۇندىستان، يران مەن اراب حاليفاتىنىڭ، كەيىنگى جىلداردا ەۋروپامەن رۋستەن وسى ەلدەردە وندىرىلگەن تاۋارلار دا تاسىمالدانا باستادى.

جىبەك جولى بويىندا تۇرعان وتىرار، تاراز، سايرام، تۇركىستان، سۋياب، بالاساعۇن جانە تاعى دا باسقا قالالار وركەندەپ ساۋدا ورتالىعى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار مادەني جانە عىلىم وشاقتارىنا اينالدى.

ورتالىق ازيا، وڭتۇستىك قازاقستان مەن جەتىسۋ ارقىلى وتكەن جىبەك جولى 14- عاسىرعا دەيىن پايدالانىلدى. ونىڭ جويىلۋىنا تايپالار اراسىنداعى سوعىستار مەن قىتايلىقتاردىڭ تەڭىز جولدارىن يگەرۋى سەبەپ بولدى. عاسىرلار بويى ۇلى جىبەك جولىنىڭ تاريحي ورنى مەن ماڭىزدىلىعى ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن باتىس ەۋروپا، باتىس قىتاي حالىقارالىق ءدالىزىنىڭ قۇرىلىسىمەن جالعاستى.

1. «جىبەك جولى» تەرمينى كەيىننەن ەنگىزىلگەن، ال جولدىڭ ءوزى ەجەلگى. «جىبەك جولى» تەرمينىن نەمىس گەوگرافى فەرديناند ريحتوفەن 1877-جىلى ەنگىزگەن. ول بۇل ساۋدا جولى تۋرالى قىتاي تۋرالى جازعان كىتابىندا ايتىپ وتكەن بولاتىن.

2. اتالۋىنا قاراپ بۇل جولدى قانداي دا ءبىر مىقتى ماگيسترال دەپ ويلايسىڭ. الايدا، تاريحشىلار ايتىپ وتكەندەي، ۇلى جىبەك جولى ۇلكەن اعاشقا ۇقسايدى، سەبەبى ونىڭ كوپتەگەن باعىتتارى بولعان. وسىلايشا، ساۋدا اينالىمى كوپتەگەن قالالاردى قامتىدى.

3. ۇلى جىبەك جولىنىڭ قاشىقتىعى 12000 شاقىرىمدى قۇرادى. سوندىقتان ساۋداگەرلەر مۇنداي قاشىقتىقتى تولىق ءجۇرىپ وتپەگەن. كوپ جاعدايدا ولار اۋىسۋمەن ءجۇرىپ، جولدىڭ ورتاسىندا ءوز تاۋارلارىن اۋىستىرىپ الىپ وتىرعان.

4. قىتاي يمپەراتورىنىڭ ساۋدا جاسايتىن سەرىكتەستەردى ىزدەۋ ءۇشىن جىبەرگەن ارنايى ديپلوماتيالىق كەرۋەنى قىتايعا 13 جىلدان كەيىن ءبىر-اق ورالعان.

5. جىبەك جولى سۇرلەۋىن جىلقى سالعان.

6. جىبەك جولى ارقىلى كوپ جاعدايدا ءجۇزىم مەن ماقتا، جىلقىلار مەن ازىقتىق داقىلدار جەتكىزىلدى.

7. ۇلى جىبەك جولىنىڭ پايدا بولۋىنىڭ ارقاسىندا قولونەر شەبەرلەرى جاڭا ونەر تۇرلەرىن يگەردى. شەبەرلەر تەمىردەن جاسالعان بۇيىمداردى جاساۋ ءىسىن شىعىستان، ال شىنى جاساۋ ءىسىن باتىستان ۇيرەندى.

8. قىتاي اڭىزدارىندا جىبەك ءجىپتى ەڭ العاش بولىپ سي لينگ-چي پاتشا حانىم العان دەلىنگەن. اڭىزعا سۇيەنسەك، پاتشا حانىم شاي ءىشىپ وتىرعان كەزدە ونىڭ شىنى-اياعىنا اعاشتان ءجىبى شىعىپ تۇرعان قۇرت ءتۇسىپ كەتەدى. ءسويتىپ، پاتشا حانىم قۇرتتىڭ ءجىبىن تارقاتىپ الىپ، وسىلايشا العاشقى جىبەك ءجىپ الىنادى.

9. تاسىمالدىڭ قارقىندىلىعى جىبەك جولىنداعى كەيبىر قالالاردىڭ ارنايى ۋاقىت كەستەسىن بەلگىلەپ وتىرعانىن دالەلدەيدى. مىسالى، كەرۋەندەر قىتايدىڭ لويان قالاسىنان الدىڭعى كەرۋەننىڭ شىققانىنا ءبىر اپتا وتكەننەن كەيىن ءبىراق قوزعالعان.

10. بۇكىل ەۋرازيا ارقىلى ساياحاتتاعان ساۋداگەرلەر تەحنولوگيالار، ءدىني ىلىمدەر تۋرالى ايتىپ، مادەنيەتىمەن بولىسكەن. ساپارعا ساۋداگەرلەر عانا ەمەس، جازۋشىلار، جاۋىنگەرلەر دە، عالىمدار دا اتتانعان. ۇلى جىبەك جولىنىڭ تاريحى وتە كونە. ەۋروپا وسى باعىتپەن ءجۇرىپ وتكەن ساياحاتشىلاردىڭ ارقاسىندا عانا شىعىستىڭ مادەنيەتىمەن تانىستى. مىسالى، وق-ءدارى العاش قىتايدا ويلاپ تابىلدى. ءبىراق ەۋروپالىقتار بۇل تۋرالى بىلگەننەن كەيىن عانا العاشقى قارۋ-جاراق پايدا بولدى.

سوڭعى جاڭالىقتار