100 وقۋلىق قازاق عىلىمىنىڭ دامۋىنا سەرپىن بەردى - اۋدارماشى
ەلىمىزدە بۇعان دەيىن مۇنداي اۋقىمدى عىلىمي اۋدارما جوباسى جۇزەگە اسقان جوق. سوندىقتان وسى جوباعا قاتىسقان اۋدارماشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ايتقالي باقىتوۆتان عىلىمي اۋدارما سالاسىنىڭ ەرەكشەلىگى مەن جاي- كۇيى تۋرالى سۇراپ بىلدىك.
«ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى اياسىندا گۋمانيتارلىق سالاداعى تاڭداۋلى وقۋلىقتاردى اۋدارۋ جۇمىسىنا قاتىستىم. بىرىنشىدەن، بۇل ەڭبەكتەر ستۋدەنتتەرگە گۋمانيتارلىق سالانىڭ ىرگەلى شىعارمالارىمەن قازاق تىلىندە تانىسىپ، ءوز تىلىندە ءبىلىم الۋعا، حالىقارالىق دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتى مامان دايارلاۋعا جول اشتى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ەكىنشىدەن، جوبا قازاق تىلىندەگى عىلىمي اقپارات قورىن بايىتا ءتۇستى. ءار سالادا، اتاپ ايتقاندا، تاريح، فيلوسوفيا، سوتسيولوگيا، پسيحولوگيا، مادەنيەتتانۋ، لينگۆيستيكا، مەديا، ەكونوميكا، كاسىپكەرلىك، كينوتانۋ باعىتىندا جاڭا عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ جۇزەگە اسۋىنا، قازاق عىلىمىنىڭ ارى قاراي دامۋىنا سەرپىن قوستى. ەڭ باستىسى، اۋدارما سالاسىندا ءبىلىمى مەن تاجىريبەسى بار ماماندار سانىن كوبەيتتى، كاسىبي مامانداردىڭ شىڭدالۋىنا مۇمكىندىك بەردى»، - دەدى ايتقالي باقىتوۆ.
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى «100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى اياسىندا فرانتسۋز فيلوسوفى جيل دەلوزدىڭ كينوداعى بەينەلەر مەن سەميوتيكالىق بەلگىلەردى فيلوسوفيالىق تۇرعىدا زەردەلەپ، قوزعالىس، كەڭىستىك، ۋاقىت جانە بەينە سىندى ۇعىمدارعا تەرەڭ تالداۋ جاساعان «كينو 1. قوزعالىس- بەينە» جانە «كينو 2. ۋاقىت- بەينە» اتتى ەكى تومدىق ەڭبەگىن فرانتسۋز تىلىنەن قازاق تىلىنە اۋدارۋعا اتسالىسقان. «اۋدارماشى، عىلىمي رەداكتور، ادەبي رەداكتور، جاۋاپتى رەداكتور، كوررەكتور، ديزاينەر سەكىلدى مامانداردان قۇرالعان جۇمىس توبى فيلوسوفيالىق ۇعىمدار مەن كاتەگوريالاردى، كينوتانۋ سالاسىنداعى ۇعىمدار مەن تەرميندەردى ءدال اۋدارۋ ماسەلەسىن تالقىلاپ، پىكىرتالاس وتكىزىپ وتىردىق. ج. دەلوزدىڭ ەكى تومدىق ەڭبەگىن اۋدارۋ كەزىندە كەيبىر فيلمدەردى ارنايى كورىپ شىقتىق.
ماسەلەن، امەريكالىق رەجيسسەر ەريح فون شتروگەيمنىڭ (ErichvonStroheim) فرانسۋز تىلىندە «Lesrاpاces (تۋرا اۋدارماسى: جىرتقىشتار)» دەپ اتالاتىن فيلمىن قازاق تىلىنە «اشكوزدىك» دەپ اۋداردىق. سەبەبى، فيلمنىڭ سيۋجەتى بويىنشا ەرلى- زايىپتىلاردىڭ قارىم- قاتىناسى اقشا، بايلىق ءۇشىن سالقىنداپ، سوڭىندا كۇيەۋى ايەلىن ءولتىرىپ تىنادى. مۇندا فيلم اتاۋىن تىكەلەي اۋدارمامەن بەرە سالۋعا بولمايدى.
«100 جاڭا وقۋلىق» جوباسىنىڭ اتاپ وتەر تاعى ءبىر تۇسى - ىرىكتەلگەن وقۋلىقتى اۋدارۋ ءۇشىن ءتىلدى جاقسى بىلەتىن اۋدارماشىلارمەن قاتار سول سالانى جەتىك مەڭگەرگەن ماماندار بىرگە جۇمىس ىستەدى. وقۋلىقتى باسپاعا وتكىزبەس بۇرىن ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىندا تالقىلاۋلار وتكىزىلدى. بۇل كىتاپتىڭ ساپالى شىعۋى ءۇشىن دۇرىس قادام بولدى دەپ ويلايمىن»، - دەدى مامان.
سونىمەن قاتار، اۋدارماشى عالىم «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ تاعى ءبىر باعىتى - «جاھانداعى زاماناۋي قازاقستاندىق مادەنيەت» جوباسىنا دا قاتىسقان. ول جوبانى دا ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى ۇيلەستىردى. مۇندا «قازىرگى قازاق پروزاسىنىڭ انتولوگياسى» مەن «قازىرگى قازاق پوەزياسىنىڭ انتولوگياسى» دەپ اتالاتىن قوس جيناق ب ۇ ۇ- نىڭ 6 تىلىنە اۋدارىلدى. ايتقالي باقىتوۆ قازاق اقىن- جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن فرانتسۋز تىلىنە اۋدارۋ توبىندا بولعان.
«اۋدارما - جان- جاقتى ءبىلىمدى، سول ەلدىڭ مادەنيەتى مەن ۇلتتىق بولمىسىن ءبىلۋدى، تاباندىلىق پەن كوپ ىزدەنۋدى تالاپ ەتەتىن كۇردەلى جۇمىس. ءتىلدى جاقسى بىلۋمەن قاتار، كەز- كەلگەن ۇلتتىڭ تىلىنە عانا ءتان تىلدىك جانە سويلەۋ ادەتتەرىن مەڭگەرۋ قاجەت. ءسوزىمىز دالەلدى بولۋ ءۇشىن مىسال كەلتىرە كەتەيىك. ماسەلەن، قازاقتاردا قۇرالايدى كوزگە اتقان مەرگەن دەگەن تۇراقتى ءسوز تىركەسى بار، بۇل تىركەس ادامعا جاقسى باعا بەرىپ، ماقتاۋ ءۇشىن ايتىلادى.
ەندى فرانسۋز تىلىندەگى وسى ءسوز تىركەسىنىڭ بالاماسى مىناداي: tireurquipourraitmettrelaballedansl’œildel’éléphant - «وقتى ءپىلدىڭ كوزىنە تيگىزەتىن مەرگەن». قازاق حالقىندا مەرگەندىكتى قۇرالايدىڭ جىلدامدىعىمەن ولشەسە، فرانسۋزداردا مەرگەندىكتىڭ ولشەمى - ءپىلدىڭ كوزى، ءپىلدىڭ كوزىندەي كىشكەنتاي نىساناعا وعىن ءمۇلت جىبەرمەي تيگىزە العان ادام ناعىز مەرگەن بولىپ ەسەپتەلەدى. مىنە، اۋدارما بارىسىندا وسىنداي ۇلتتىڭ دۇنيەتانىمىنا، تۇرمىس- تىرشىلىگىنە، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى سوزدەر مەن تىركەستەردىڭ ماعىناسىن جوعالتىپ الماي، اۆتوردىڭ تۇپكى ويىن وزگەرىسسىز جەتكىزۋگە مىندەتتىمىز»، - دەدى ول.
ايتا كەتۋ كەرەك، «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى اياسىندا الەم تىلدەرىنەن وقۋلىق اۋدارۋ ءىسى مەجەسىنە جەتتى. بىرنەشە جىلدا دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ ۇزدىك دەگەن ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگەن وقۋلىقتار قازاق تىلىندە «سويلەدى». قازىر قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ، باسىلعان 100 وقۋلىق ەلىمىزدەگى 130 ج و و- عا تەگىن تاراتىلدى.