Астананың киелі жерлер картасына енген мәдени ескерткіштер
2013, 2015 және 2016 жылдары Астананың тарихи-мәдени мұрасының 13 ескерткіші жөндеуден өтті, олардың ішінде «Мәңгілік ел» қақпасы, «Астана-Бәйтерек» монументі, «1932-1933 жылдардағы ашаршылық құрбандарына тағзым» монументі, Абай ескерткіші, С. Сейфуллин ескерткіші (Жеңіс даңғылы), Кенесары ескерткіші, Қ. Қуанышбаев атындағы Қазақ музыкалық драма театры қойылым цехінің ғимараты және т.б.
Қазіргі уақытта Астанада 20 тарихи жер анықталды, соның 10-ы туралы ақпаратты назарға ұсынамыз. Бұл нысандарды қорғау мен насихаттау «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында кеңінен жүзеге аспақ.
Бозоқ қалашығы - Есіл өзенінің сол жағалауындағы Бұзұқты көлінің шығыс жағалауында орналасқан. Ескерткіш 4 бөлімнен тұрады, аумағы - шамамен 40 гектар.
«Квартал» деп аталып кеткен көлемі бойынша 35х35 метрлік үш аумақ - орталық нысандар. Олардың әрқайсысы дуалмен және ішкі шұңқырлармен қоршалған. Бұл археологиялық ескерткіш бірнеше бөліктен тұрады. Олардың әрқайсысы орлармен, бөгеттермен қоршалған. Ескерткіштің ішінде қалашықтың тарихи орталығы орналасқан, онда 2 кірпіш кесенесі, 1 мұнара, кірпіштен жасалған пеш пен 11 жерлеу қабірі бар.
Шұбар қорымы -Астанадан солтүстік-шығысқа қарай 15,5 шақырым жерде, Шұбар ауылынан солтүстік-шығысқа қарай бір шақырым жерде орналасқан. Нысан шығыс және батыс желісі бойынша бөлінген екі үйіндіден (топырақ үйіндісі) тұрады.
Сарқырама қорымы - Астананың оңтүстік-шығысында, қала шетінде орналасқан. Қорым өз кезегінде эллипс формасындағы жер шарының тізбегіне ұқсас. Құрылғының орташа диаметрі - 10х11 метр, биіктігі - 0,5 метр. Шар тәріздес дөңгелек қабырғаларының ені 2 м-ді құрайды.
Күйгенжар қорымы - Астана қаласының шығыс бөлігінде орналасқан. Күйгенжар қорымы біздің эрамызға дейінгі III-I ғасырларда пайда болған. Қорым арқанмен тартылған 5 қорғаннан тұрады. Қорғандардың биіктігі 1-2 м, 12-42 м топырақ тасты сауыт үйінділерінен құралған.
Көктал жалғыз қорғаны қаланың солтүстік бөлігінде, Көктал елді мекенінен солтүстікке қарай 1,5 қашықтықта орналасқан.
Қ.Қуанышбаев атындағы қазақ музыкалық драма театрының қойылым цехының ғимараты (бұрынғы мұсылман мектебі). Ғимарат қала орталығында, Абай көшесі мен Республика даңғылының қиылысында орналасқан.
Бұл жерде ХХ ғасырдың басында Ақмоланың ең алғашқы мұсылман мектебі орналасқан. 1907 жылдан бастап медреседе қырғыз-татар бастауыш мектебі өз қызметін атқара бастаған, онда 27 оқушы дәріс алған. Кейіннен мектеп 7 жылдық білім жүйесіне ауысты. № 29 үйде (Отырар көшесі 1/2) қыздар, ал № 31 үйде (Отырар көшесі 1/3) ұлдар оқыды. 1912-1916 жылдары бұл мектепте көрнекті ақын, жазушы, қоғам қайраткері С.Сейфуллин дәріс берген. Ескерткіш өз кезегінде провинциялық ғимараттың, XIX ғасырдың соңы - ХХ ғасырдың басындағы ағаш сәулет өнерінің өзіндік үлгісі болып табылады. Бүгінде бұрынғы мұсылман мектебі республикалық маңызы бар ескерткіш болып табылады.
«Қараөткел» мұсылман зираты - 1609-1962 жж., Жастар шағын ауданында орналасқан. «Ақ Орда» ақсақалдар қоғамдық бірлестігінің мәліметіне сүйенсек, «Қараөткел» зиратында жерленгендердің жасы 300-400 жылдан асып жығылады. Онда араб жазулары бар 100-ден астам қабір бар. Кейбір деректерге сүйенетін болсақ, бұл зиратта Тәуке ханның ұлы Самеке, Ақмоланың аға сұлтаны Қ.Құдаймендин, Бөгенбай, Қабанбай, Амангелді Иманов сынды батырлар,көпес Б.Қосшығұлов жерленген болуы мүмкін.
Жалпы көлемі 17 125 шаршы метрді құрайды. Қорым Астананың Алматы ауданында, Манас, Тархан, Гастелло көшелерінің шектеулі шегінде орналасқан. Жерлеулер шағын төбешіктер мен қабір үстіндегі құлыптастар күйінде белгіленген.
Б.Қосшығұлұлы мектебі- Ескерткіш қаланың тарихи орталығында, Абай мен Бөкейхан көшелерінің қиылысында орналасқан. Ескерткіштің пайда болуы Ақмола қаласындағы кондитерлік фабрика қожайыны, 1-ші гильдиялық көпес Баймұхамбет Қосшығұловтың атымен байланысты. Б.Қосшығұлов жеке өз қаржысына мешіт пен мұсылман жастарына арнап мектеп салдырған.
Мектеп ғимараты бастапқыда бір қабаттан тұрды, 19 ғасырдың басы мен 20 ғасырға тән сипатта, әшекейлі қалау әдістемесімен күйдірілген кірпіштен салынған. 1986 жылы ғимараттың тарихи-мәдени құндылығына қарамастан, оған жөндеу жүргізілді. Осылайша үстіне екінші қабат тұрғызылып, ғимараттың көрінісі сәл өзгертілді. Қазіргі уақытта ғимаратта «Казкоммерцбанк» орналасқан.
Константин және Хелен соборы, 1854 ж, Республика даңғылы, 12-Б.
Қалдағы көне православ шіркеуі қаланың орталық бөлігінде орналасқан. Шіркеу Сібір казак әскерлерінің қазыналық қаржысына 1854-1856 жж. салынған. 1856 жылдың 8 шілдесінде шіркеу қызметкері Иоанн Торопов шіркеуді әулие Константин және Хелена патшалардың атымен атады. Шіркеудің бірінші діни қызметкері - Михаил Никольский. Шіркеудің ішкі жұмыстары толығымен 1858 жылы аяқталды. 1938 жылы Константин және Хелена шіркеуі жабылды. Ал 1940 жылы ғимарат тарихи-өлкетану мұражайына табысталды. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде, 1941-1942 жылдары шіркеу ғимаратына Ақмолада ұйымдастырылған 29-шы атқыштар дивизиясының байланыс батальоны орналастырылған. 1942 жылы Ақмоладағы көптеген діншіл адамдардың сұрауы бойынша Константин және Хелена шіркеуіне дұға етуге қайта оралуға рұқсат етілді.
«Жасыл» мешіт қоршауы (1895 ж.). ХХ ғасырдың 50-ші жылдары бұл жерде үшқабатты тұрғын үй салынған. Біздің заманымызға дейін «жасыл» мешіттің негізгі көрінісі ғана сақталған, атап айтқанда жұқа селдір металдан жасалған шарбақ пен кірпіштен жасалған бағаналар ғана бар. Учаскенің сақталған жалпы ұзындығы - 71,5 м.
Мешіттің тас қоршауы қаланың орталық бөлігінде орналасқан. Ол бұрынғы Абай даңғылы мен Республика даңғылының қиылысында орналасқан. Халық арасында ол «татарлық» немесе «жасыл» мешіт деп аталып кеткен. Татарлық деп аталуының себебі, ол Ақмоланың сол кездегі ең бай саудагері, ірі қара мал сатумен айналысқан, 2 гильдиялық көпес Нұрмұхаммед Забировтың жеке қаражатына салынған. Боялған қанық жасыл түсіне байланысты мешіт көпшілік арасында «жасыл» деп аталып кеткен.