اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋدىڭ دۇرىس جولى قانداي؟

 استانا. قازاقپارات - قازىرگى جاستاردىڭ كوپ قىزىعاتىن تاقىرىبىنىڭ ءبىرى - شەت ءتىلىن تەز ۇيرەنۋدىڭ جولى.

ءبىرى كۇن سايىن شەت ءتىلىن تۇسىنبەسەڭ دە تىڭداي بەر دەسە، ەندى ءبىرى كۇنىنە كەم دەگەندە قىرىق ءسوز جاتتاۋدى ۇسىنادى. تاعى ءبىرى شەت تىلىندە فيلمدەر كورۋ كەرەك دەيدى. جانار راقىمعاليەۆانىڭ اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتىپ، اعىلشىن- ورىس- قازاق تىلدەرىندە ىلەسپە اۋدارما مەن جازبا اۋدارما جاساپ جۇرگەنىنە 10 جىل بولدى. Kazakh-english دەگەن ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى بار.

ءوزى «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا ۇلى بريتانيادا وقىپ كەلگەن. جاناردىڭ ءتىل ۇيرەنۋدەگى قۇپياسىمەن بولىسكىمىز كەلدى. ول مەكتەپ بىتىرگەندە school دەگەن ءسوزدىڭ قالاي دۇرىس جازىلاتىنىن بىلمەپتى. جاناردىڭ وقيعاسى كوبىمىزدىكىنە ۇقسايدى ەكەن، ءيا؟ ەندەشە، مەكتەپتە اعىلشىن ءتىلىن ونشا مەڭگەرە الماعان قىز قالاي اعىلشىن ءتىلى مامانى اتانىپ كەتتى؟ ايتپاقشى، ول «كاتكو» قازاق- فرانسۋز بىرىككەن كاسىپورنىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ءتىل ۇيرەتەدى، «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ كەيبىر شەتەلدىك ۇيىمدارمەن كەزدەسۋىندە اۋدارماشى دا بوپ جۇرەدى.

- مەكتەپتە مۇعالىمدەر كىتاپتى اشىپ قوياتىن دا وتىرا بەرەتىن. اعىلشىن تىلىنە قىزىعۋشىلىق بولمادى. اتتەستات العاندا مەكتەپ ءسوزىنىڭ اعىلشىنشا دۇرىس جازىلۋىن دا بىلمەپپىن. ارمانىم ءتىل مامانى ەمەس، ادۆوكات بولۋ ەدى. ول كەزدە اۋدارماشى، ادۆوكات ماماندىقتارىن يگەرۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ ماڭدايىنا جازىلا بەرمەيتىن. تالاپكەر كوپ تە، گرانت از بولىنەتىن. ماعان قالايدا گرانتقا ءتۇسۋ كەرەك بولدى. مەكتەبىم، تۋىستارىم ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ وتىر. تەز ارادا گرانتقا تۇسە الاتىنداي ماماندىقتاردى ىزدەستىردىم. جوعارى وقۋ ورنىنا بارسام، «قازاق ءتىلى، ادەبيەتى جانە اعىلشىن ءتىلى» دەگەن جاڭا ماماندىق اشىلىپتى. 120-دان 102 بالل الىپ، سول ماماندىققا وقۋعا ءتۇسىپ كەتتىم. ساباعىمىزدىڭ 40 پايىزى اعىلشىن تىلىنە ارنالدى. ساباق بەرگەن ۇستازدارىم دا جاقسى بولدى. جاس مۇعالىمدەر ەدى. مەكتەپتەگىدەي كىتاپتى الدىڭا لاقتىرىپ تاستاي سالمايدى، جانىن سالىپ، جاقسى ۇيرەتۋگە تىرىستى. ساباقتى ويىن تۇرىندە جۇرگىزەتىن. گرامماتيكانى دا، ءماتىن تالداۋدى دا، اۋديو تىڭداۋدى دا ءبىر ساباقتا قامتيتىنبىز. اراسىندا اعىلشىن تىلىندەگى فيلمدەردى قارادىق. اعىلشىن ءتىلىنىڭ فونەتيكاسىنا دا ءمان بەردىك.

ءبىرىنشى تىڭدايمىز. سوسىن تىڭداعانىمىزدى جازامىز، تالدايمىز. ءسويتىپ ديالوگتاردى جاتتايتىنبىز. جاتتاۋ جادىنى جاقسارتادى. ءسوزدى ەمەس، ماتىندەردى جاتتاعان الدەقايدا ءتيىمدى. مەنىڭ ءۇيىم ۋنيۆەرسيتەتكە جاياۋ جارتى ساعاتتا باراتىن جەردە بولدى. ال اۆتوبۋسپەن 10-15 مينۋتتا جەتىپ كەلەسىڭ. مەن جاياۋ جۇرەتىنمىن. كەلگەنشە اعىلشىنشا ءماتىن جاتتايمىن. ءتىل ۇيرەنۋ ءۇشىن قىزىعۋشىلىق بولسا جەتكىلىكتى. ءبىر مۇعالىمىمىز ءبىزدى ىلعي توپقا ءبولىپ تاستاپ، سۋرەت بەرەتىن. سول سۋرەت بويىنشا كورىنىس قوياتىنبىز. كەيدە بەرىلىپ وقيتىنىمىز سونشالىق، دوستارىمنىڭ قويعان كورىنىستەرىنە جىلاپ قالاتىنبىز. بىردە كوكەك انا مونولوگىن جاساۋدى ءبىر قىزعا تاپسىردى. قوعامدا ءورشىپ تۇرعان تاقىرىپ. سوندا الگى قىز اعىلشىنشا ءوز جايىن ايتىپ تۇسىندىرگەندە، كوزىمىزگە جاس كەلدى. مىنە، ساباقتى قىزىقتى وتكىزۋ دەگەن وسىنداي بولسا كەرەك. وسىنداي ساتتە باسەكەلەستىك پايدا بولادى.

باسەكەلەستىك بار جەردە ناتيجە كورىنەدى. سونداي-اق ءتىلدى جاقسى ۇيرەنۋ ءۇشىن ەرىكتىلەر توبىنان قالمايتىنمىن. شەتەلدىكتەرگە قازاقستاندى تانىستىرۋ، ولاردىڭ سەمينار ساباقتارىنا قاتىسۋ - نەگىزگى ماقساتىمنىڭ ءبىرى بولدى.

ورتا بار جەردە ءتىل ۇيرەنۋ قيىن ەمەس. ءبىراق شەتەلدىكتەر وتكىزەتىن سەمينارلارعا قاتىسۋ ءۇشىن تىلدىك بازا بولۋ كەرەك. سەبەبى ولار ساعان سويلەم قۇرىلىمىن ۇيرەتىپ جاتپايدى.

بەس جىل ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ، قىزىل ديپلوممەن بىتىرسەم دە اعىلشىن ءتىلىن تولىق مەڭگەردىم دەپ ساناعام جوق. سوندىقتان ءبىر جىل جۇمىس ىستەگەسىن كيپرعا تاجىريبە الماسۋ ءۇشىن ءۇش ايلىق كۋرسقا بارىپ، كەيىننەن سوندا ماگيستراتۋرادا وقىدىم. ودان كەلگەننەن كەيىن دە شەتەلگە بارعىم كەلدى. جاس كەزدە ۇيرەنەتىن نارسەلەرىم كوپ ەكەنىن سەزدىم. ءسويتىپ «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا ۇلى بريتانياعا وقۋعا ءتۇستىم.

قازىر ءوزىم اعىلشىن تىلىنەن ساباق بەرەمىن. بالالاردى جەتى جاستان باستاپ قابىلدايمىز. نەگە؟ بالا جەتى جاسقا جەتكەنشە ءوزىنىڭ انا ءتىلىن ۇيرەنۋ كەرەك.

دەگەنمەن بالا كەزدە ادامنىڭ قابىلداۋ قابىلەتى ەرەكشە بولادى. سوندىقتان ول وزگە ءتىلدى دە ءوز تىلىندەي قابىلداپ كەتۋى مۇمكىن. ءۇش ءتۇرلى جولمەن وقىتامىن. كەيدە بالالار ۇيىمە كەلىپ وقىسا، كەيدە ءارتۇرلى كومپانيالاردىڭ كەڭسەسىنە ءوزىم بارىپ وقىتام. ال ءۇشىنشى جولى - ونلاين وقىتۋ. بولاشاقتا ونلاين وقىتۋ دامي بەرەدى. ويتكەنى ەشكىم ۋاقىتىن جولعا قۇرتقىسى كەلمەيدى. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەرگە قازاق ءتىلىن دە ۇيرەتەمىز.

قازىر «ءبىر ايدىڭ ىشىندە اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنىپ شىعاسىز» دەيتىن كۋرستاردىڭ جارناماسى كوپ. وندا بەلگىلى ءبىر تىركەستەردى جاتتاپ شىعۋى مۇمكىن، ءبىراق ءتىلدى مەڭگەرە المايدى. بۇل ادام تارتۋ ءۇشىن جاسالاتىن قادامنىڭ ءبىر ءتۇرى. مەنىڭ ءتىل ۇيرەتىپ جۇرگەنىمە ون جىل بولدى. ءبىراق ەشقاشان ءبىر ايدا اعىلشىن تىلىندە سويلەتىپ شىعارامىن دەپ ايتا المايمىن. شابلون سويلەمدەردى جاتتارسىز، ءبىراق ءتىلدى ءتۇسىنىپ، جاڭاشا سويلەم قۇراپ ايتا المايسىز. اعىلشىن ءتىلىن دۇرىس ۇيرەنۋ ءۇشىن دەڭگەي بويىنشا وقۋ كەرەك.

ءبىر دەڭگەيدىڭ كىتابى 36 ساباقتان تۇرادى دەسەك، ءار كۇنى ءبىر ساباقتى عانا وتەمىز. نەگە؟ ادامعا كوپ اقپارات بەرسەڭ، قابىلداي الماي قالۋى مۇمكىن. تاپسىرما كوبەيسە، ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، كىتاپتىڭ بەتىن اشپاي قوياتىن كەزدەر دە كەزدەسەدى. اپتاسىنا 2-3 رەت وقۋىڭ مۇمكىن. سولاي ءبىر دەڭگەيدى ەڭ جىلدام دەگەندە ءۇش ايدا بىتىرۋگە بولادى. ءبىراق مەن ساباق بەرەتىن ادامدار كوبىنە اپتاسىنا ەكى رەت قانا وقيدى. ءۇش رەت ولاردى شارشاتادى. اعىلشىن تىلىنەن باسقا دا جۇمىستارى، ساباقتارى بار.

ساباقتا مىندەتتى تۇردە ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋ، تىڭداۋ، گرامماتيكا قاتار ءجۇرۋى كەرەك. ولاي ەتپەسەڭ، كۇنىنە بالەنباي ءسوز جاتتاۋ كەرەك ەكەن دەپ جاتتاي بەرەتىندەر كوپ. ءبىراق ولار ءسوز جاتتاعانمەن ءسوزدى قالاي قولدانۋدى بىلمەي جاتادى، سويلەم قۇراي المايدى. ءتىل ۇيرەنۋدىڭ ەڭ دۇرىس جولى - وقۋ، تىڭداۋ، سويلەۋ، جازۋ. مۇنىڭ ءبارىن قامتىماسا، ءبىر جاعىنان اقساپ قالۋى مۇمكىن. IELTS، TOEFL تەستتەرىن تاپسىرعىڭ كەلسە، وسى ايتقان ەسكەرتپەلەردى ۇمىتپا. بۇل تەستتەر شەتەلگە وقۋعا، جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن بارۋعا كەرەك بولادى.

ءتىل ۇيرەنۋشى ادام تازا اۋادا كوپ ءجۇرۋى كەرەك. سوندا ميىڭ تازارادى. سەرگەك بولساڭ، گۋبكانىڭ سۋدى سىڭىرگەنىندەي ءتىلدى دە ءسىڭىرىپ وقيسىڭ.

ءتىل وقىعاندا تەز ارادا ناتيجە تالاپ ەتۋگە بولمايدى. ويتكەنى ءوز سەنىمىڭدى اقتاماي، كوڭىلىڭ قالىپ قالۋى مۇمكىن.

جاڭا پىسكەن جەمىس-جيدەك، كوكونىستەردى جەسەڭ، جادىڭ دا جاقسى جۇمىس ىستەيتىن بولادى.

جادىرا نارماحانوۆا

«ۇلان» گازەتى