قوستانايلىق مۇعالىم «اقىلدى» كيىز ءۇي جاسادى
ينفورماتيكا ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى، روبوت تەحنيكاسى بويىنشا قازاقستان قۇراماسىنىڭ باپكەرى الەكساندر شەرتسەر جاقىندا قوستانايدا وتكەن روبوت تەحنيكاسى فەستيۆالىندە ءوزى جاساعان «اقىلدى» كيىز ءۇيىن تانىستىردى. ول كادىمگى قازاقى كيىز ۇيلەرگە كۇن باتارەيالارىن ورنالاستىرىپ، شالعاي اۋىلدارعا ەلەكتر جۇيەسىن جەتكىزۋدى ۇسىنادى. ءتىپتى، قازىرگى ۋاقىتتا باعدارلامانى وبلىس ورتالىعىنان الىس اۋداندارعا جۇرگىزۋدىڭ جوسپارى دايىن تۇر. مۇنداعى باستى ەرەكشەلىك - كيىز ۇيگە كىرىكتىرىلگەن كۇن باتارەيالارى بۇلتتى كۇنى دە، قىس مەزگىلىندە دە جۇمىس ىستەي بەرەدى. قارجى ماسەلەسى شەشىلسە، جاڭا جوبانى ءارى قاراي ورىستەتۋگە بولادى دەيدى ول.
«اقىلدى» كيىز ءۇيدىڭ العاشقى نۇسقاسى دايىن. مۇنى جاساۋعا از ۋاقىت كەتكەن جوق. الدىمەن، كيىز ۇيگە كۇن باتارەيالارى ورناتىلادى. سول ارقىلى كيىز ۇيگە ەلەكتر جەلىسى تارتىلادى. ال توق كۇشىن ۇيالى تەلەفونداعى Bluetooth قوندىرعى ارقىلى ازايتىپ- كوبەيتۋگە بولادى. مۇنىڭ ءبارى كومپيۋتەر «تىلىندە» Arduino IDE (C++) ، AppInventor دەپ اتالاتىن باعدارلامالار ارقىلى جاسالدى. كيىز ءۇيدى موبيلدى قوسىمشاعا كىرىپ، باسقارۋعا بولادى. ونىڭ «اقىلدى» ەسىگى بار. ول ارنايى داتچيكتەر ارقىلى اشىلادى» ، - دەپ ءتۇسىندىردى تۋىندى اۆتورى.
ءمۇعالىمنىڭ سوزىنشە، بۇل كيىز ۇيلەردى ناۋىرزىم قورىعىنا قويىپ، وبلىس ەكو- ءتۋريزمىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋعا بولادى. ايتپاقشى، ا. شەرتسەر بىرەر جىل بۇرىن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا ارناپ «اقىلدى» باس كيىمنىڭ ۇلگىسىن جاسادى. قازىر بۇل بۇيىم قولدانۋعا ءازىر. كوزى ناشار كورەتىندەر «اقىلدى» باس كيىم ارقىلى الدىندا كەزدەسەر كەدەرگىلەردى ءبىلىپ وتىرادى. باس كيىمدەگى ارنايى تەتىكتەر بەلگىلى ءبىر قاشىقتىقتا دابىل بەلگىسىن بەرەدى.
الەكساندردىڭ قامكوڭىل جاندارعا ۇسىنعان كومەگى تەك بۇل ەمەس. ول جاقىندا وقۋشىلارىمەن بىرىگىپ، مۇگەدەكتەر ارباسىن جۇرگىزەتىن «اقىلدى» روبوت ويلاپ تاپتى. روبوتتىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى - سويلەي المايتىن جانداردىڭ ىمداعانىن سول ساتىندە ارنايى مونيتورعا جازىپ الادى. «اقىلدى» روبوتتى كەز كەلگەن قالتا تەلەفونىمەن باسقارۋعا بولادى.
«قۇرىلعىعا جان ءبىتىرۋ ءۇشىن ءبىر جىل ۋاقىتىمىزدى سارپ ەتتىك. ەڭبەكتەرىمىز ەش كەتپەدى. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا ارنالعان روبوتتى جاساۋ تۋرالى يدەيانى وقۋشىلارىم ايدوس پەن نۇرجان ايتقان بولاتىن. ءسويتىپ، ساۋاپتى ىسكە بىرگە كىرىستىك. «اقىلدى» دوسىمىز مۇگەدەكتەر ارباسىن جۇرگىزىپ عانا قويمايدى، جولىندا كەدەرگىلەر كەزدەسسە، دىبىستاپ بەلگى بەرەدى. سول ارقىلى بوگەتتەردى اينالىپ وتەدى. «اقىلدى كەشەننىڭ قۇجاتتارى تاياۋ ارادا تولىعىمەن راسىمدەلەدى. سوسىن الەۋمەتتىك جوبالار شەڭبەرىندە مۇنى وبلىس كولەمىندە وندىرىسكە ەنگىزۋگە دە بولادى» ، - دەيدى الەكساندر شەرتسەر. «اقىلدى» روبوتتى قولدانىسقا ەنگىزۋ كوپ قاراجاتتى قاجەت ەتپەيدى.
جالپى، سوڭعى جىلدارى ۆ. شەرتسەر دايارلاعان وقۋشىلار وبلىستىق ءبىلىم باسەكەسىنە 33 سيفرلى جوبا ۇسىنسا، سونىڭ 22 سى جۇلدەلى ورىنداردى يەلەنگەن.
الەكساندر شەرتسەر روبوت تەحنيكاسى باعىتىنداعى جەتىستىكەرى ءۇشىن حالىقارالىق «ۇزدىك ادامدار» ەنتسيكلوپەدياسىنا كىردى. سونداي- اق، ول بىلتىر ينفورماتيكادان وتكەن رەسپۋبليكالىق وليمپيادادا باس جۇلدەگە يە بولدى.
«ءبىر بىلەرىم، قانداي جەتىستىككە جەتسەم دە، وتانىمنىڭ قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا ىسكە استى. مەنىڭ اكەم - نەمىس، انام - ورىس ۇلتىنان. قازىر گەرمانيادا تۇرادى. ال ءوزىم - قازاقستان ازاماتىمىن. ەلدەگى مۇعالىمدەر قاۋىمداستىعىنىڭ ءبىر بولشەگى بولعانىما ماقتانامىن. ەلباسى «سيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسىن جاريالاعان كەزدەن- اق، الەمدىك باسەكەلەستىككە دايىن ەكەنىمىزدى ءبىلدىم. ويتكەنى، ءبىز قازىردىڭ وزىندە ەداۋىر بەلەستەردى باعىندىردىق. مۇنىمەن توقتاپ قالماۋىمىز كەرەك. پەداگوگ رەتىندە شاكىرت تاربيەلەۋ جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتۋگە ۋادە بەرەمىن» ، - دەيدى الەكساندر شەرتسەر.
ايتا كەتۋ كەرەك، الەكساندر شەرتسەر جۋىردا ءوزىنىڭ «ەWA (Environment with Application) » دەپ اتالاتىن جوباسىن تانىستىرادى. بۇل جوبا كەن ءوندىرۋ سالاسىندا قولدانىلماق. «ارنايى قۇرىلعى اعزاعا زياندى گازداردىڭ مولشەرىن انىقتاپ بەرەدى» ، - دەيدى ءمۇعالىم.
اۆتور: قاسقىرباي قويشىمانوۆ