دارىندى ءانشى وزگەرىس شەرىكباي ۇلى: ءان الەمىندە وزگەرىس جاساعىم كەلەدى
اكەسى دە بەكزات ونەردىڭ بەدەلىن بيىكتەتكەن اسىلداردىڭ ءبىرى، ءداستۇرلى ءانشى - شەرىكباي ۇنات ۇلى. تالانتتى تۇلعا 2004 -جىلى قىرشىن كەتتى. «ورنىندا بار وڭالار» دەگەندەي، وتىز جەتىسىندە ورنى ويسىراپ قالعان ونەرپازدىڭ ۇلى ءداستۇرلى انگە ۇلكەن وزگەرىستەر اكەلەرىنە سەنىم مول.
«اسىلدىڭ سىنىعى، تۇلپاردىڭ تۇياعىن» كوزقاراقتى جۇرت اۋەلى الەۋمەتتىك جەلىگە سالىنعان اندەرى ارقىلى تانىسا، كەيىن «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىندا ءوتىپ جاتقان «مەن قازاقپىن» مەگا-جوباسىنان كورىپ كوزايىم بولىپ، قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار اسەم اندەرىنە ەلىتتى. الىستان كەلىپ، اتاجۇرتتا ءبىلىم الىپ جۇرگەن ونەرلى ورەنمەن ارىپتەسىمىز از- كەم سۇحبات قۇرعان ەدى.
- وزگەرىس. وزگەشە ەسىم. نەگە وزگەرىس؟ نەگە تاۋەكەل ەمەس، نەگە قۇبىلىس ەمەس؟ سودان باستاساق...
- ءسىز تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان ەسىمدەردىڭ ءبارى قازاقتا بار، مەنىكى ەلدەن ەرەك. 1992 -جىلى موڭعوليانىڭ قالىڭ قازاق جايلاعان ايماعى باي-ولكەدە كىندىگىم كەسىلدى. دۇنيەگە جاڭا كەلگەن شاقالاق نە ءبىلسىن؟ ! 90-جىلداردىڭ باسى توقىراۋ كەزەڭى بولعان ەكەن. سول قيىندىققا قاراماستان التايدىڭ ارعى بەتىندەگى از قازاقتىڭ ۇلكەن شوعىرى اتاجۇرتتا ازاتتىق تاڭى اتىسىمەن الدى-ارتىنا قاراماي اۋا كوشىپتى. ەل ۇدەرە كوشىپ جاتقاندا اتام «ۇلى وزگەرىستەر بولادى، بۇندايدى بۇرىن سوڭدى كورمەگەم» دەپ سول كۇندەرى شىر ەتە قالعان مەنىڭ اتىمدى وزگەشەلەردەن وزگەشەلەۋ ەتىپ «وزگەرىس» دەپ قويىپتى. بۇل قۋاتتى ءسوزدىڭ استارىندا قانداي ءمان جاتقانىن ءوزىڭىز دە باعامداپ وتىرعان شىعارسىز...
- وزگەرىس ونەر الەمىنە قايدان، قالاي كەلدى؟
- اكەم - ەلگە بەلگىلى ءانشى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان ونەرىنىڭ ايبوزى - قايرات بايبوسىنوۆتىڭ شاكىرتى. كەڭەس ءداۋىرى كەزىندە الماتىعا كەلىپ، قايرات اعادان ءبىلىم العان. ۇققان-تۇيگەنىمدى شالعايداعى از قازاققا بەرەمىن، رۋحاني سۋسىنداتام دەپ الىپ-ۇشىپ باي-ولكەگە قايتقان ەكەن. امال نە، اكەم ومىردەن نەبارى 37 جاسىندا ءوتتى. قازاقتىڭ تالانتتى ءانشىسى رامازان ستامعازيەۆ اكەممەن بىرگە وقىعان جاقىن دوسى ەدى.
8-سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىمدە ول كىسى باي-ولكەگە كەلىپ، قالىڭ قازاقتىڭ كوڭىلىن انگە بولەپ، كونسەرت بەردى. ۇيگە ارنايى سوعىپ، دوسىنىڭ قازاسىنا كوڭىل ايتىپ، قۇران باعىشتادى. اتتانار ساتتە: «نەمەرىڭىز مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ الماتىعا كەلىپ، اكەسى وقىعان كيەلى قارا شاڭىرىقتان ءبىلىم السىن» دەگەن نيەت ءبىلدىرىپ، مەنى اتامنان امانات ەتىپ سۇرادى.
ودان سوڭ مەكتەپ ءبىتىرىپ جاتقان 2010 -جىلى باي-ولكەنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنا قازاقستاننان ءبىر توپ ونەرپازدار، مادەنيەت پەن قوعام قايراتكەرلەرى، زيالىلار كەلگەن بولاتىن. ماعان ولاردىڭ الدىندا ءان سالۋ باقىتى بۇيىردى. ونەرىمە ءتانتى بولعان ونەردىڭ جوقشىسى ماحمۇت تويكەنوۆ جانە ايتىسكەر اقىن نۇرتاي تىلەۋجان اعالارىم وسكەمەنگە الدىرىپ، قازىر دەپۋتات بولىپ وتىرعان جاناشىر اعام بەيبىت مامىرايەۆ، سونىمەن قاتار ءتۇسىپحان تۇسىپبەكوۆ اعالارىم س. امانجولوۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم الۋىما جاعداي جاسادى. اسىرەسە، ماحمۇت جانە بەيبىت اعالارىمنىڭ ۇلكەن جۇرەكتىلىگى مەن جاقسىلىعىن ەشقاشان ۇمىتپاسپىن. كەيىن الماتىعا ات باسىن بۇرىپ، رامازان اعامنىڭ تاربيەسىن كوردىم.
- ءداستۇرلى ءان الەمىندە ءوزىڭىز ءپىر تۇتاتىن، بولماساڭ دا ۇقساپ باققىڭىز كەلەتىن تالانت مول شىعار. كىمدى كوپ تىڭدايسىز؟ ءتالىم بەرەتىن ۇستازدارىڭىزدى ما، الدە ولاردان دا ۇلىلاردى ما؟
- ءپىر تۇتار الىپتار كوپ. ومىردەن وتسە دە جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، ماناربەك ەرجانوۆ، جانىبەك كارمەنوۆ، بايعابىل جىلقىبايەۆ، امىرە قاشاۋبايەۆ سىندى تۇلعالاردىڭ اۋەزدى اندەرى ۇنەمى قۇلاعىمدى ۋىلدەيدى. ۇستاز تۇتتىم، ەلىكتەدىم. الايدا اللا ءار ادامدى وزىنشە ەرەكشە قىلىپ جاراتادى. سوندىقتان ءداستۇرلى ءان الەمىندە وزىمە ءتان، وزىندىك مانەر، ناقىش پەن بوياۋ تاۋىپ، وزگەرىس جاساعىم كەلدى. سوندىقتان كوبىنە «قابىلەتىمدى قالاي شىڭداسام، ءوزىمدى قالاي دامىتسام» دەگەن وي تولعاندىرادى. تىڭداۋعا تاتيتىن ءانشىنىڭ بارلىعىن تىڭدايمىن، جاناشىر ۇلاعاتتى ۇستازدارىم دا جەتەرلىك. باسقا دا جان دۇنيەسى تازا، باقاي ەسەپتەن ادا ادامداردى جاعالاپ جۇرەمىن.
- ۇلتتىق ونەر، ءداستۇرلى ءان-جىردىڭ بۇگىنگى ناسيحاتىنا كوڭىلىڭ تولا ما؟
- راس، وسى ماسەلەنى اۋزى دۋالى الدىڭعى بۋىن اعالارىمىز، اپايلارىمىز، جالپى ونەردىڭ جاناشىرلارى جاعى تالعانشا ايتتى، قارى تالعانشا جازدى، ءالى دە ايتىپ كەلەدى. مەن دە سول كىسىلەردىڭ پىكىرىندەمىن. ۇلتىمىزدىڭ اسىل ونەرى تاسادا قالدى، زاماناۋي ارزان ءان، جەڭىل ءبي موداعا اينالدى. وكىنىشتىسى، سولاردىڭ ايى وڭىنان تۋىپ تۇر. وتاندىق تەلەارنالار دا شوۋشىل بولىپ الدى. سوڭعى كەزدە ۇلتتىق ارنادا ۇلكەن بەتبۇرىس جاسالعانداي. قازاقتىڭ ءداستۇرلى ونەرىنە توردەن ورىن بەرىلە باستاعانى كوڭىلىمدى كوتەردى.
- رامازان ستامعازيەۆتىڭ «ەستىر قۇلاق، ەستى ەل داستۇردەن جىراقتاماس ءۇشىن كەيبىر ءاندى ەسترادامەن وڭدەۋگە تۋرا كەلەدى» دەگەن ەدى. ەسترادامەن ءان ورىنداپ كوردىڭىز بە؟
- مەكتەپتە جۇرگەندە ەسترادامەن ايتقانىم بار. قازاقتىڭ كلاسسيكالىق اندەرىنىڭ بولمىسىنا تەرەڭ بويلاعان سايىن، ەسترادادان ۇزاقتاي باستادىم. ءبىراق بولاشاقتا ەستى ءان تابىلىپ، ەستىر قۇلاق بولىپ جاتسا، رامازان اعا سەكىلدى قالىڭ بۇقاراعا جەتكىزۋ ءۇشىن ونداي قادامعا بارۋعا بولاتىن شىعار.
- قوعامدا قازىرگى جاستار ءداستۇرلى ءاندى تىڭدامايدى دەگەن پىكىر بار. بۇعان نە دەيسىز؟
- قازىرگى جاستارعا جاپپاي كۇيە جاعۋعا بولماس. ءبىراق قازاقتىڭ كلاسسيكالىق ءان- كۇيلەرىن تىڭدايتىنداردىڭ قاراسى اناۋ ايتقانداي قالىڭ ەمەس ەكەنى راس. وعان جاستاردى جازعىرا المايمىز. جاستار تۇگىلى اسارىن اساپ، جاسارىن جاساعان جاسامىستار دا ۇلتتىق قۇندىلىققا كوپ مويىن شۇلعي قويمايدى. جاستاردىڭ ۇلتتىق ونەرگە دەگەن سەزىمىن وياتۋ ءۇشىن اعا بۋىن الدىڭعىلار باس بولسا، قولداپ قوش دەيتىن سوڭعى بۋىن دا ءوز جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىنەر ەدى.
- ۇلتتىق ارنا دەپ قالدىڭىز... «مەن قازاقپىن» مەگا جوباسى ارقىلى كوپكە كورىنىپ، تانىلىپ جاتقان جايىڭىز بار. ونداعى قازىلاردىڭ دا سىزگە دەگەن باعاسى جاقسى بولعانىن كوردىك. بۇل جوبا تۋرالى پىكىرىڭىزدى بىلسەك؟
- ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىن وتە ۇلكەن جوبا. وسىنداي شارانى جاساپ جاتقان باستى ارنانىڭ باسشىلىعىنا العىستان باسقا ايتار جوق. كەش تە بولسا، قولعا الىنعان ءساتتى جوبا بولدى. وسىنداي جوبالاردىڭ جولى بولىپ، عۇمىرى ۇزاق بولسا ەكەن دەپ تىلەيمىن. جالپى، مۇنداي ۇلتتىق ونەر مەن ءداستۇردى ناسيحاتتايتىن دۇنيەلەر كوپ بولۋى شارت. ايتپەسە، «مەن قازاقپىن» التى الاشقا ازدىق ەتەدى.
- وزگەرىس قازىر نە ىستەپ ءجۇر؟
- قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتىمىن. ءداستۇرلى مۋزىكالىق ونەر فاكۋلتەتى، ءداستۇرلى ءاان كافەدراسىنىڭ 4-كۋرسىندا ءبىلىم الۋدامىن. الاشتىڭ ايبوز ءانشىسى قايرات بايبوسىنوۆتىڭ نەمەرە شاكىرتىمىن، ءتالىمىن كورىپ جاتىرمىن. جوعارىدا اكەم مارقۇمنىڭ دا سول كىسىدەن ساباق العانىن ايتقان ەدىم. اراعا جىلدار سالىپ مەنىڭ دە ۇلاعاتتى ۇستازدىڭ الدىن كورۋىمدى اللا ءناسىپ ەتىپتى.
- قايرات اعاعا شاكىرت بولۋ قيىن با؟ ستۋدەنتتەرگە قانداي تالاپ قويادى؟
- قيىن... تالاپ كۇشتى، ءتارتىپ قاتتى. سونىسىمەن ءبىزدى شيراتادى، وسىرەدى... ەڭ باستىسى پەندەلىكتەن اۋلاق بولۋعا كەڭەس بەرەدى. «الدىمەن جۇرەكتى، نيەتتى دۇرىستاۋ كەرەك. نيەتتەرىڭ قانداي بولسا، ايتقان اندەرىڭ دە تۋرا سونداي بولادى» دەپ ۇنەمى اقىل- كەڭەسىن ايتىپ وتىرادى. مايرا ءىلياسوۆا باسقاراتىن فاكۋلتەتىمىزدە قايرات اعادان بولەك الماس الماتوۆ، اماندىق كومەك ۇلى، ەركەبۇلان قاينازاروۆ، ايگۇل قوسانوۆا، ايتبەك نىعىزبايەۆ، گۇلنار ابدوللا، كلارا تولەنبايەۆا، ارداق بالاجانوۆا، ماحمۇت تويكەنوۆ، ەربول سارين جانە تەلمان نۇركەنوۆ سەكىلدى ۇستازدارىمىزدان دا تاعىلىمدى ءتالىم الىپ جۇرگەنىمدى ايتا كەتەيىن.
- ءوزىڭىزدى ەڭ كوپ مازالايتىن وي قانداي؟
- ادامنىڭ سەنىمدى جەتەكشىسى - ارى مەن ۇياتى. اردىڭ ءامىرىن تىڭداپ، سەنىمنىڭ جەتەگىندە جۇرۋدەن جاڭىلماسام دەيمىن. دەيتۇرعانمەن، ومىردە جاڭىلىس بولدىرمايمىن دەپ ءوز-وزىمە قانشاما رەت سەرت قىلسام دا، ءبارىبىر جازا باسىپ، جاڭىلىپ جۇرەتىن ساتتەرىم از ەمەس. ادام شىعارماشىلىعى مەن اللادان بويىنا بىتكەن تالانتىمەن ءتۇرلى كوڭىل كۇيدى كەشىپ، قايعى- قاسىرەتتى دە كورىپ، ءومىردىڭ قۇندىلىقتارىن سەزىنە الادى ەكەن. نيەتىمنىڭ، پەيىلىمنىڭ تەك دۇرىس بولعانىن قالايمىن. ەگەر نيەت پەن پەيىل بۇزىلسا، جۇرەك تە بۇزىلادى. جۇرەك كىرلەنسە، ءانشىنىڭ ۇنىنەن، كۇيشىنىڭ كۇيىنەن ءمان كەتەدى.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان امانگەلدى قۇرمەت