قازاق باتىرلارى كيگەن ساۋىت تۇرلەرى

 استانا. قازاقپارات - تالاي سوعىستى باستان كەشكەن حالقىمىز ءار زاماننىڭ تالابىنا ساي ءوزىنىڭ اسكەري ماشىعىن دامىتىپ، سوعىسۋ تاسىلدەرى مەن قاجەتتى قارۋ- جاراعىن، كيىم- كەشەگىن جەتىلدىرىپ وتىرعان.

 قازاق ۇستالارىنىڭ قولىنان شىققان ساۋىت- سايمان كوشپەلى تىرشىلىككە ىڭعايلى ەتىپ جاسالعان، وڭايلىقپەن وق وتكىزبەيتىن بەرىك بولعان، ال قىلىشتارى جاۋ قالقانىن قاق جاراتىن مىقتى ەدى. بۇل -  ۇستالىق ءداستۇردىڭ اتادان بالاعا دۇرىس بەرىلۋى مەن كوپ جىلعى تاجىريبەنىڭ، ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى ەكەنى ءسوزسىز. كوپتەگەن جىرلاردا سيپاتتالاتىن سول ساۋىت- سايماننىڭ جاسالۋ ادىسىنە قاراي اتاۋلارى دا ءارتۇرلى. بۇگىنگى ۇرپاق بابالار سالعان سارا جولدى جالعاستىرىپ، تاپقىر، زامان تالابىنا ىلەسە الاتىن العىر بولسىن دەگەن ويمەن وتكەنگە كوز جۇگىرتىپ، قازاق باتىرلارى جاۋگەرشىلىك زاماندا كيگەن ساۋىتتارىنىڭ ءتىزىمىن ۇسىنباقپىز.

 ساۋىت -  ساداق، قىلىش، نايزا سىندى قارۋلاردان قورعانۋعا ارنالعان كيىم. ساۋىتتىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. قازاق جەرىن ەجەلدە مەكەن ەتكەن ساق تايپالارى دا ساۋىت جاساعانى بەلگىلى. اق ساۋىت -  ەڭ بەرىك قۇرىشتان جاسالعان ساۋىتتىڭ ءتۇرى. كوزە ساۋىت - ساداق وعى، نايزا ۇشى، قىلىش ءجۇزىن وتكىزبەيتىن وعىس كيىمى. كوزە ساۋىت كوبىنەسە باس كيىم، قالقان، كەۋدەگە قاقتاعان شاراينا، بىلەككە، تىزەگە جاباتىن قىش قورۋىشتار تۇرىندە جاسالادى. كوك ساۋىت -  تەمىر شىعىرشىقتارمەن ۇزبەلەگەن ساۋىتتىڭ اتاۋى.

 تورعاۋىت -  ساۋىتتىڭ ءبىر ءتۇرى. تورعاۋىت تايپاسىنىڭ اتىمەن اتالىپ كەتكەن. كوشپەلى تۇرىك، موڭعول حالىقتارىندا كەڭ تاراعان. ول قالىڭ، تۇتاس تەرى تاسپالاردى ءبىر- بىرىنە قايىس باۋمەن بايلانىستىرۋ ارقىلى جاسالادى. سىرتقى ءپىشىنى جاعىنان تورعاۋىت ساۋىت قىسقا جەڭدى، ۇزىن ەتەكتى بەشپەنتكە ۇقساس ەتىپ جاسالادى. اق كوبە -  اق ساۋىتتىڭ كوپ تۇيمەلى ءتۇرى. ەدىگە جىرىندا: "توقسان باۋلى اق كوبە، توعىسقان جەردەن كيگەنمىن"، - دەگەن جولدار كەزدەسەدى.

 كوبە -  كەبەنەك سىرتىنان كيىلەتىن تەمىر ساۋىتتىڭ ءتۇرى. ونىڭ جاسالۋ جولى ءار الۋان. ءبىر نۇسقادا جۇرەكتى، بىلەكتى، تىزەنى، يىقتى ساداقتىڭ وعىنان، قىلىشتان قورعاۋ ءۇشىن جالپاق تەمىردەن جاساسا، تاعى ءبىر نۇسقادا بۇكىل كەۋدەنى قورعاۋ ءۇشىن تىرناق كوبەسىنە ۇقساس قولا، مىس، التىندى قوبىلاپ، قاتپارلاپ ءتىزىپ، نەمەسە تەمىر شىنجىرلاردى بىرىكتىرىپ، كويلەك ءتارىزدى ەتىپ جاسايدى.

قاندى كوبە -  ءاردايىم ۇرىس مايدانىندا جۇرەتىن باتىرلار ءۇشىن دايىندالاتىن كوبەنىڭ ءتۇرى. ساداق وعى بۇل كوبەنى بۇزا الماعان سوڭ "كوبە بۇزار قوزى جاۋىرىن" جەبەنى شىعارعان. كەيدە ۇستالار اتتىڭ ارقاسىن جاباتىن كوبەلەر دە جاساعانى بەلگىلى.

 قۇياق -  جەڭى قىسقا، ەتەك جاعى ۇزىنداۋ كەلگەن جاۋىنگەرلىك كيىمنىڭ ءبىر ءتۇرى. دوڭگەلەك، كەيدە ءتورت بۇرىشتى كەلگەن تەمىر كەسىندىلەردى بالىقتىڭ قابىرشاقتارىنداي ەتىپ ورنالاستىرىپ جاسايدى. بۇل ادىسپەن جاسالعان كيىمدەر ساداق جەبەسى مەن نايزادان جاقسى قورعانىس بولعان جانە وزىگىڭ ىڭعايلىعىنا بايلانىستى ادامنىڭ ەركىن قيمىلداپ شايقاسۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن.

 ايماۋىت -  اسىل بولاتتان سوعىلعان، ۇساق شىنجىر تورلى ساۋىت، باتىرلاردىڭ ۇرىسقا كيەتىن كيىمى. سوعىلۋى قيىن بولعاندىقتان وتە قىمبات باعالانىپ، كەز كەلگەن باتىردىڭ قولىنا تۇسە بەرمەگەن. ايماۋىتتىڭ شىنجىر تورى دەنەگە باتپاس ءۇشىن ىشىنەن كيىز كەبەنەك كيىلەدى.

 شاراينا -  تەمىر اينالاردان جاسالعان شىعىس ساۋىتى. ونىڭ بىرنەشە ءتۇرى بار. قازاق باتىرلارى ۇلكەن ءتورت بۇرىشتى اينالاردان قۇرالاتىن ءتۇرىن كيگەن. شاربولات -  وق وتپەس ءۇشىن باتىرلار توسىنە كيەتىن مەتالل قاپتاما. مىسالى، "قوبىلاندى باتىر" جىرىندا: "بەلگە كيگەن شاربولات، دەنەگە كەرەك جالاڭقات"، - دەگەن جولدار كەزدەسەدى.

 بەرەن، بەرەڭگىلى ساۋىت -  "بولات تەمىرلى ساۋىت" - دەگەن ماعىنا بەرەدى. تەرى، ماتاعا بولات، تەمىر تاقتالاردى شەگەلەپ، قاتارلاپ بەكىتۋ ارقىلى جاسالعان. كەيدە بەرەننىڭ يىقتارى مەن ەتەگىن اڭ تەرىلەرىمەن جيەكتەگەن.

 اقبەرەن -  جاپىراق تورلى ساۋىت. اسىل بولاتتان سوعىلادى. ونى قىلىش كەسپەيدى، نايزا تەسپەيدى. قازاقتار ساۋىتقا دەنەنى تەرلەتپەۋ ءۇشىن كوزدەر تەسىپ سالاتىن بولعان. كىرەۋكە -  جەيدە تۇرىندە جاسالعان، دوڭگەلەك مەتالل شىعىرشىقتاردان ورىلگەن تورلى ساۋىت. ومىراۋ جاعاسى اشىق جاسالىپ، قايىس باۋمەن نەمەسە تەمىر ىلگەكپەن بايلانادى. كىرەۋكەنى توقىعاندا شەبەرلەر ساۋىتتىڭ بەرىكتىگىن عانا ەمەس، اسەمدىگىن دە ەسكەرىپ وتىرعان. سوندىقتان اشەكەي رەتىندە كىرەۋكە ورىمىندە ءتۇستى مەتالدان جاسالعان شىعىرشىقتار دا پايدالانىلدى.

 بادانا -  ساقينا تورلى بولات ساۋىت. ونىڭ ەتەك- جەڭى ۇزىن دا، قىسقا دا بولۋى مۇمكىن. قازاق اۋىز ادەبيەتىندە شىعىرشىقتى كىرەۋكە ساۋىتتىڭ كوزىنە اسىل تەمىردەن دوڭگەلەك جاپىراق باستىرىپ سوعىلعان تۇرىك بادانا نەمەسە بادانا كوزدى كىرەۋكە دەپ اتاعان. ماحامبەت وتەمىس ۇلىنىڭ جىرلارىندا: "بادانامدى باسا بوكتەرىپ، قاسىما جاتتان جولداس ەرتىپ، كۇن- ءتۇن دەمەي جۇرگەنىم" دەگەن جولدار كەزدەسەدى.

زەرە -  كەۋدەگە كيەتىن شىنجىر ساۋىت. ونى ءبىر قابات كيىمنىڭ سىرتىنان كيگەن. زەرەنىڭ كەۋدە تۇسىنداعى جۇرەكتى قورعاپ تۇراتىن ەكى بولەك تاباقشا تەمىر قالقىسى بولعان. كوبىنەسە مىس، قولا، جەز، كۇمىس سياقتى جىلتىراۋىق شىعىرلىردى ۇزبەلەستىرۋ ارقىلى جاسالاتىندىقتان مۇنداي ساۋىتتى زەرە دەپ اتاعان. زەرەنى اسكەر باسشىلارى، اتاقتى باتىرلار كيگەن.

 توماقاپ، تەمىر توماقاپ -  كوشپەلىلەردىڭ قورعانىس كيىمى. ول ات ۇستىندە وتىرىپ سوعىس ادىستەرىن جۇرگىزۋگە ىڭعايلى ەتىپ جاسالادى. جەڭىل ءارى وقتى وڭايلىقپەن وتكىزبەيدى.

ايتا كەتەرلىگى، بابالارىمىز باتىرلاردى وقتان قورعايتىن ساۋىتتىڭ ءتۇر- ءتۇرىن شىعارىپ قانا قويماي، سول قورعانىس كيىمدەرىن بۇزاتىن قارۋلاردى دا ويلاپ تاپقان. مىسالعا الار بولساق، "قوزى جاۋىرىن قۋ جەبە" -  ساۋىت بۇزۋعا ارنالعان ەكى ءجۇزدى، ۇشى بولات جالپاق وق. ونى اسا كۇشتى جانە تاجىريبەلى باتىرلار قوس جاۋىرىن ساداقپەن اتقان. ودان بولەك، قۇستىڭ تۇمسىعى سياقتى ءسۇيىر، شۇيدەسى بالعا ءتارىزدى ەكى جاعىن دا قولدانۋعا بولاتىن ىڭعايلى "قۇستۇمسىق" دەگەن قارۋ بولعان. ارنايى ساۋىتتى سوعۋعا ارنالعان بۇل قارۋدى جاۋدىڭ قورعانىسى مىقتى بولعان جاعدايدا قولدانعان.

بايقاعانىمىزداي، حالقىمىز تاپقىرلىققا كەندە ەمەس. بۇل بىزگە بەلگىلىسى عانا. تاريح قويناۋىنا جاسىرىنعان ءبىز بىلمەيتىن سىر قانشاما؟ ! قازىرگى ۋاقىتتا ساۋىتتار دامىپ، زامانعا ساي وق وتكىزبەيتىن كەۋدەشەلەر پايدا بولدى. ويتكەنى سۋىق قارۋ بار كەزدە سول قارۋدان قورعاناتىن نارسەنىڭ بولۋى -  زاڭدىلىق. ولار ءالى دە جەتىلدىرىلىپ جاتىر.

Massaget.kz